Rusiä Ғederatsiäsendä avotonom respublikalarnıñ prezidentlıq pozitsiäse köçtän çığarıla digän xäbärgä Törek kiñküläm mäğlümät äsbapları da diqqät itte. www.dunyabulteni.net digän internet säxifäsendä menä “Tatarstan citäkçese Putinga baş iymi” digän rubrika belän ber xäbär basılıp çıqtı. Bu xäbärneñ eçtälegenä tuqtalmastan elek küzebezgä çağılğan başqa Törek internet säxifälärendä bu turıda çıqqan xäbärlärne sanap ütiyek.
Berence xäbär 9-nçı Iyündä www.sondakika.com sexifäsendä “Rusiädä avtonom cömhuriätlärne üzäkkä bäyläw qararı” rubrikası belän Mäskäwneñ yäşeren dip isәplәngәn niäten faş itkän xäbär çıqtı.
14-nçe İyündä isä www.turkgundem.net ‘ta “Tatarstan berençe mişen’ ” digän xäbär çıqtı. Şul uq xäbär www.millethaber.com belän Törek Uçaqları General Üzäge üzeneneñ www.turkocagi.org.tr adresında da näşer itelde.
Dönya bulitenı internet säxifäsendä 18-nçe İyündä çıqqan “Tatarstan citäkçese Putinga baş iymi” isemle xäbärdä isä qısqaça tübändäge analizlar yasalgan:
Tatarstan cömhuriäte Däwlät räise Mintimer Şäymiyev Rusiädäge 89 töbäk citäkçeseneñ Rusiä prezidentı tarafınnan bilgelänüwenä qarşı çığıp, Putinnan elekkege çordağı kebek alar cirle parlamentlar tarafınnan saylanırğa tiyeş digän qaraş alğa sörde. Rusiä prezidentınıñ üze bilgelägän cirle lidernı ike märtäbä kire qaqqan cirle parlamentnı taratu xoquqına iä buluwın da tänqitläde. “Bu yalgış. Çönki bu mäcleslär xalıq tarafınnan saylana häm alar cirle xakimiät organnarı bulıp toralar”di Şäymiyev. Şäymiyev “Rusiä federatsiä bulıp qalsa ğına demokratik däwlät bula ala. Unitar ber Rusiä demokratik bula almas” dip süzlärenä östi.
Şäymiyev “Rusiä nigezdä unitar tügel. Monı buldırırga xıyallanğannar RҒ-neñ mänfägätlärenä xezmät itmilär. Zur Rusiä şovenizmı başqa etnik törkemnär arasındağı rasistik xäräkätlärdän kimeräk zianlı tügel. Qay oçraqlarda St. Piterburg belän Mäskäwdä maydanga kilgän xällär bezne qurqıta. Bu bik naçar ber işarä. Mondıy vaqiğälär yaxşığa iltmäs” di. Şäymiyev şuşı süzläre belän İdänastı İmmigratsiägä Qarşılıq Xäräkäte kebek şovenistik Rus oyışmalarınıñ soñğı yıllarda zur şähärlärdä Rus bulmağannarga qarata höcemnärenä diqqätne cälep itä.
Şäymiyev Rus Pravaslav mädäniäten mäktäplärdä mäcburi räweştä uqutu tırışlığına qarata da “din ireklege keşeneñ konstitutsion ber xaqqı. Tatarlarda ber äytem bar ‘qıçıtmağan urınnı qaşımagız’ dip. Qaşırga başlasagız çınnan da ber närsä çığar” dip kisätä.
Rusiä säyäsi küzätüçeläre RҒ-ndä cirle parlamentlar da, Däwlät Duması da Berläşkän Rusiä Partiäse tarafınnan kontrol itelä häm bu partiä avtonom respublikalardağı prezidentlıq sistemasın tawışqa quyıp yuqqa çığarırga planlıy digän fikerne äytälär. Rus gäzite ‘Gazeta’da çıqqan xäbärgä kürä, Tatarstan’da prezidentlıq sisteması yuqqa çığarılğannan soñ RҒ-neñ başqa avtonom respublikalarında da şuluq xäl bulaçaq.
“Kommersant” gazetası isä Medvedevneñ cirle citäkçelärneñ xalıq tawışı belän saylanuwına qarşı bulmawın, läkin Kremldäge iseme birelmägän yuğarı däräcäle ber şäxesneñ “Bu mäsälälärneñ cawaplılar tarafınnan diskusiägä açuluwı mäğnäsez” dip äytkän buluwı turında da xäbär itä.” (Dönya Bulitenınnan sitat tämam).
Tatarstan häm anıñ prezidentı Törek kiñ küläm mäğlumät äsbablarına inde yat tügel. Xätta Törkiädä qayberäwlär Tatarstan bäysez il tügelmeni digän soraw da birgälilär. Internetnıñ aldıngı tikşerenü adresları “Google”de Şeymiyev 17 meñ , Tatarstan 4 million da 450 meñ, “Yahoo”da Şeymiyev 83 meñ, Tatarstan isä 6 million märtäbä kürsätelä. Dimäk, Tatarstan belän dönya da sanaşa, ähämiät birä.