Sez inde bu afät turında beläsez. Ekstremizm, çıdamsızlıq, ksenofobiä digän närsä. Äle bu süzlär, Çernobl', Sumğait, Qarabax, Kurski, Açxvoy Martan kebek ük tabiği, yış işetelä dimäs idem. Alar här fatirda kön sayın, säğät sayın yañğırıy dip äytep bulmıy. Ämma iñ zur televizion kanallar häm gäzitlär, şul ksenofobiäy, milli sabırsızlıqtan başqa ber adım da atlamıy. Xäzer inde Peterburgtan kilgän xäbärne söyli başlasalar kötep torasıñ, qaysı ildän uqırğa kilgän studentı ütergännär, qanağannar. Qara tänle mikän, körän yäki sarı tänleme, afrikadanmı, Latin Amerikasınnan, ällä tağın Kavkaz yağınnan kilgän keşene dömbäslägännär mikän. Militsiä inde xäzer milli säbäptän räncetüçelärne bik qatı ezli, üze ä bit, milli siä digän, dimäk milläte bar. Ğadi häm ciñel närsä tügel. Qinawçı häm qanaluçı millätlärgä bülenü tabiği bulıp kitsä nişlärseñ. Prokuratura da, mäxkämä dä, şul uq militsiä dä televidenie kanalları da andıy eşlärne xuplamıy. Bik qatı tänqit itä. Bu zolımlıqnıñ yämsez çırayın kürsätä. Tik nişläpter, şul milli näfrät itü, ekstremizm ğälämätläre kimemi, arta ğına bara, xätta ğädätkä kerä.
İnde nişlärgä, köräşergä kiräk dilär. Uzğan atnada . Rusiäneñ ictimaği palatası, şuşı yämsez afätneñ tamırınnan yolqıp taşlaw yulların tapqan. Beläsezme nindi ul, çinovniklar häm militsionerlar rişwät aludan beraz ayırılıp, eş poşırğıç millätara mönäsäbätlärne caylaw belän şöğellänergä tieş. Häm dä mäktäp däresleklärendä ber millätne üzäkkä quyıp, küpertep kürsättüdän baş tartırğa kiräk ikän. Älege ictimaği palata utırışında Tatarstan wäkile Roza Tufetullova da qatnaştı. İnşalla ul Mäskäwdän qaytıp, şuşı cıyılışnıñ niçek ütüe turında bäynä – bäynä söyläp birer. Ämma ksenofobiä pran – zaran kiterü buyınça cıyılışnıñ niçek ütüen belergä teläw, bigräk tä añlarğa teläw bik köçle. Yevraziä bezneñ yortıbız, İnternet säxifäsendä bilgele publitsist äkräm Mortazayıwnıñ yazması çıqqan. Ul “Rusiä – dom neterpimosti” dip atala. Äkräm Mortazaev, Mäskäwdä yäşäwçe Üzbäk milläte wäkile Rusiä başqalasındağı tolerantlıqnı kön sayın üz başınnan ütkärä. Şunlıqtan anıñ küñele sizger. Ul üzäk televideniedä duñğız balası, Xryuşanı onıta almıy. Ul äytä. Ozaq yıllar buyı barlıq balalarğa, bigräk tä möselman balalarına Xryuşa isemle duñğız balasınıñ “Spokoynoy noçi malışı ” dip yoqlatırğa tırışuı üzägenä ütkän. Tınıç yoqı balalar dip äytü yaxşı teläk, ä möselmanlıqta yäşäwçe bala – çağa aña bik tınıçlanmıy. Alay kitsäñ Kiev qalasınnan doşmannarnı quuçı İl'ya Muromis a rus millätennän tügel dip yazalar Yevraziä portalında. Äkräm Mortazaev fikerençä, Baba – Yağa da Babay ağa digän qartnıñ qızı imeş. İçimağıu palatada milli tüzemsezlekne Rusiädän qırıp, seberep tügü yulların ezläw “kopnanieşçena” digän atamanı iskä töşergän. Ex, şäp ide bit ul kompaniälär. Mäqälä avtorı Äkräm Mortaev, şundıy ber dokumentnı iskä la. SSSR general' prokuratura xezmätkärlärneñ KPSSnıñ 25 syezdınıñ qararları yaqtılağındağı burıçları. Añlıysızmı, ber partiä üzeneñ syezdı yaqtılığında prokurorlarnıñ burıçın bilgeli. Äkräm Mortazaev üzeneñ Kamsamol'skaya Pravda da eşlägän çaqta kiçergän xällärne iskä alıp yılarday bula. General'nıy sekritar baş möxärrirgä şaltıratıp, kolxozçılarnıñ yort ixatalarında qaz ürçetü turındağı mäqäläne maqtağan. Jurnalistlar şunda uq cıyılışta general' sekritar'neñ redaksiägä şaltıratu yaqtılığında jurnalistlarnıñ burıçları digän kompaniä başlap cibärgännär. Ekstremizm belän köräşkän kompaniä uqıtuçılarnıñ millätara aralaşu turındağı fikerlären tikşerep attestatsiälänü burıçı quyılğan. Häm tağın ber burıç xakimiätneñ barlıq däräcälärendä dä törle millät grajdannarınıñ ğädel wäkillegen saqlarğa. Äkräm Mortazaev moña şaqqattı: Ägär dä mägär, törle kabinetlardağı millät wäkillärnen sanap tigezli başlasañ, Mäskäw Kremlendäge bik küp ağaylar eştän quılır ide ul. Avtor äytä, bu süzlärem öçen millätara ızğış çığaruda ğayepli kürmägez. Çönki min inde millät wäkilläre ikänen tögäl itep kenä äytmädem. Tarix däresleklärennän etnotsentrizmnı ğälämätlären kisep ırğıtsalar da, ber xalıqlarnıñ üzleläre teläp quşıluları, ikençelärneñ çeben kebek qırıluı turında yazalar. Äkräm Mortazaev ictimaği palata urınına millätlär palatası bulsa ikän ul dip poşına. Bol'şiviklar da wäğdä itte andıy palatanı, kapitalistlar da, läkin ber dä andıy palatanı cıymıy. Ä ictimaği palatanı cıyğaç, Mortazaev fikerençä Volğa yılğası berqayçan da üzençä, üz tuğan telendä İdel dip atalmayaçaq. Mäskäwdä yäşäwçe üzbäk jurnalistı bu mäqäläne rusça yazğan. Qarañğı töşkändä, ul uramda militsiä yäki patriotlar qulına töşmäskä tırışa. Menä şundıy tolerantlıq zamanında yäşibez.
Rimzil Wäli
