Rusiädä Kulikov suğışındağı ciñüne bäyräm itü turında süzlär inde berniçä yıl däwamında yöri. Aldan bu xaqta rus milli oyışmalar süz başladı. Annarı suğış uzğan dip sanalğan cirgä şuşı waqiğa belän qızıqsınğan keşelär cıyılıp, bäreleş taswirlap uyınnar oyıştıra başladılar. Soñğı aralarda Kulikovo qırındağı bäreleş, anıñ Rusiä tarixındağı ähämiäte turında xäzer bik küp söylilär. 626 yıl elek, 1380 yılnıñ 21, iske stil belän 8 sentäberendä Don yılğası yarında uzğan Kulikov suğışı Rusiädä här mäktäp uquçısına mäğlüm. Tarix kitaplarında, beleşmälärdä, mäktäp däresleklärendä bu suğış Rusiä tarixında iñ zur suğışlarnıñ berse, Altın Urda däwläteneñ cimerelä başlawı, ruslarnıñ tatar-mongol zolımın betergän suğışı itep taswirlana. Xäzerge köndä älege suğışta tarqaw kenäzlär berençe märtäbä berdäm ğäskär cıyıp, yawız doşmannı ciñä aldı, bu suğış xalıqqa berdämlekneñ köçen kürsätte, digän fikerne alğa sörälär. Häm şuşı ciñü Mäskäw Rusıä tiräsendä berläşkän keşelärneñ ruxi yaqınlığına kiterde, näq menä şuşı kön Rusiä öçen däwlät bäyrämnäreneñ iñ möhime bulırğa tieş, dip sanıylar qayber tarixçılar. Alay ğına da tügel, qayber oyışmalar, mäsälän, Peresvet waqıfı, Kulikov qırı muzeyı citäkçelege, şuşı könne, yäğni 21 avgustnı, räsmi bäyräm häm yal köne itep iğlan itärgä täqdim itälär. Alarnıñ täqdimen Däwlät Dumasınıñ Tula ölkäsennän deputatı da yaqlap çıqqan. Şuña da, yaqın arada Rusiä parlamentı deputatlarına ildäge bäyräm häm tarixi könnär turındağı qanunğa üzgäreşlär kertep, Kulikov qırında ciñü yawlanğan dip sanalğan könne räsmi bäyräm itärgä digän täqdim kertergä mömkinlär.
Läkin älege tarixi waqiğa xaqında ğalimnär fikere urtaq tügel. Mäsälän, tarixçı, professor Äzhär Möxämmädievneñ Kulikov suğışı xaqında menä nindi fikerdä tora.
XIV ğasırnıñ 60-80 yılları üzara ızğış çorı ul. Menä Mamay xan belän kenäz Vladimir da aldan ber-bese belän üzäk xakimiätkä qarşı berläşä, ä annarı alar arasında nizağ çığa. Kulikov orışı – menä şuşı ike aradağı nizağ nigezendä bulğan suğış. Anı tatar-mongollar häm urıslar arasında bulğan zur orış dip berniçek tä äytep bulmıy. Altın Urdanıñ yazmışına da anıñ bernindi dä tä’sire yuq. Arxeologlar Kulikov suğışı bulğan Don yarlarında qazu eşläre alıp bardılar. Läkin alar anda bernindi zur suğış ezlären tapmadılar. Anda barı tik xäzerge könnärdä yasap quyılğan ber häykäl genä bar Şuşı fiker belän ğalim, Mäskäw däwlät universitetı dotsentı Gleb Nosovskuy da kileşä. Şulay itep, Kulikov suğışı xaqında obyektiv tarixçılar Rusiä säyäsi dairälärennän üzgä fiker yörtälär. Ä bügenge rus patriotizmın tärbiäläw öçen borınğı, citmäsä döreslekkä dä turı kilmägän tatar-mongol tarixına möräcäğät itü xäzerge zamannıñ uñay täcribäse bulmağanlığı belän bäyle diüçelär dä bar. Härxäldä, ğalimnär fikerençä, tarixnı öyrängändä saq häm ğädel bulırğa kiräk. Çönki uzğan ğasırlardan bügenge könnärgä oçıp kilgän uqlar häm söñgelär xäzerge tormışnıñ iminlegen häm tınıçlığın da boza ala.
Gölnaz İlgizär
