Accessibility links

Кайнар хәбәр

Çeçnäme, Noxçiçöme? Alxanov respublika atamasın üzgärtergä täqdim itä, Qadırov – qarşı


Çeçnä prezidentı Alu Alxanov respublika atamasın üzgärtergä täqdim itä. Bu täqdimen ul düşämbedä Peterburda Rusiä-ğäräp şurası utırışı qısalarında yasadı. Alxanov fikerençä, "Çeçnä" süze çeçen telendä kilbätsez yañğırıy, ul respublikanı "Noxçiçö" dip atarğa täqdim itä. Çeçnä premier-ministrı Ramzan Qadırov bu täqdimgä qarşı çıqtı. İsem alıştıru niäte artında närsä yata?

Döresen äytkändä, "Çeçnä" süzeneñ kilbätsezlegen çeçennar üzläre dä añlata almıy. Çönki bu süz çeçen telendä berni dä añlatmıy. Süzneñ kilep çığışına kilgändä, çeçen tarixçısı akademik Şaxrudi Ğapurov anı bolay añlata. İmeş, XVI ğasırda ul yaqlarğa barıp çıqqan berençe urıslar Çeçen-Aul digän zur ğına awılda tuqtalğan. Rusiägä qaytqaç alar ul yaqlarnı Çeçnä, anda yäşäwçelärne çeçennar dip atıy başlağan.

Şul uq waqıtta Alu Alxanov äytüençä, çeçennar berqayçan da üzlären "çeçen" dip atamağan, ä "noxçi" digän. Noxçiçö – çeçennar ile bulıp çığa.

Nixayät, öçençe atama – İçkeriä. Anısın, mäğlüm bulğança, Çeçnäneñ berençe prezidentı Cäwhär Dudaev kertkän. Bu atamanı aña xatını Alla täqdim itkän dilär. Ul anı yaratqan şağire Mixail Lermontovnıñ ber şiğerendä tapqan. İçkeriä süze, qumıq telennän kilä, eçke cir digänne añlata, Çeçnäneñ könyağındağı tawlı töbäklären şulay dip yörtkännär.

Çeçnä süzennän baş tartu säbäben ul çaqta Dudaev, xäzer radiobıznıñ Tönyaq Kavkaz bülegendä eşlägän Baudi Martanovqa bolay añlatqan:

"Çeçnä digän terriroriä dä, millät tä yuq, bu köçläp tağılğan et quşamatı" di Cäwhär Dudaev.

İçkeriä atamasın kertsä dä, Dudaev Noxçiçö isemennän baş tartmağan di Baudi Martanov:

"1990 yılnıñ 25 noyäberendä, Çeçen xalqınıñ berençe qorıltayı ütte, qararlar arasında Çeçen respublikasın Noxçiço dip üzgärtü dä bar ide. 1992 yıl Dudaev konstitutsiäsendä "Çeçen respublikası – Noxçiçö" dip yazıldı. Ul çaqta Dudaev, bezgä ike atama qullanunı berkem dä tıymıy dide" di Baudi Martanov.

Çeçnäneñ xäzerge konstitutsiäsendä Çeçen respublikası dip yazılğan. Ni öçen Alxanov isem üzgärtü mäsäläsen näq menä xäzer kütärep çıqtı soñ. Jurnalist Baudi Martanov monı prezident Alxanov belän premier-ministr Ramzan Qadırov arasında xakimiät öçen barğan köräş belän añlata:

"Alxanov formal räweştä prezident bulıp sanalsa da, respublikada bar närsäne Ramzan Qadırov xäl itä" di Jurnalist Baudi Martanov.

Respublikanıñ atamasın üzgärtü täqdimenä Qadırov qarşı çıqtı. Bu eş zur çığımnar taläp itäçäk, älegä monıñ kiräge yuq dide ul.

Näq ber aydan, 5 Üktäberdä Ramzan Qadırovqa 30 yäş tula, Çeçen konstitutsiäse nigezendä ul prezident bula ala digän süz. Mäğlüm bulğança, xäzer respublika başlığın Rusiä prezidentı täqdim itä.

Jurnalist Baudi Martanov äytüençä, näq şul köngä Groznıyda Bötendönya Çeçen qorıltayın ütkärü bilgelänägän. İxtimal, bu qorıltay Putinğa möräcäğät belän çığır. Ramzan Qadırovnı prezident itü täqdime belän.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG