Qazaqstanda tatarlar tormışı belän bäyle çaralar moña qadär kübräk Astana häm Alma-Ata şähärlärendä oyıştırılıp kilde. “Seber häm Qazaqstan tatarlarınıñ matdi häm ruxi mädäniäten tarixı” digän Xalıqara fänni-ğamäli konferensiäne isä Könçığış-Qazaxstan ölkäsendäge Ust'-Kamenogorski şähärendä ütkärergä niät qılğannar. Bu berençe çiratta ölkädäge tatar milli mädäni üzäge wäkilläreneñ teläge bulğan. Çönki Qarağanda häm Alma-Ata şähärlärennän soñ, Könçığış Qazaqstan ölkäsendä iñ küp, yäğni 23 meñ millättäşebez yäşi ikän.
Qazannan konferensiädä Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetınıñ çit häm BDB illärendäge tatarlar belän eşläw bülege citäkçese Röstäm Ğaynetdinov häm Çallı pedagogiä institutı uqıtuçısı Rafael' Adutov qatnaşqannar. Häm alar andağı millättäşlärebez tormışı belän şaqtıy soqlanıp qaytqannar. Çönki andağı tatarlar arasında şaqtıy märtäbäle keşelär - şirqat citäkçeläre, eşmäkärlär küp ikän. Tatar üzäge citäkçese Ğabdelxay İşmoratov mäsälän Qazaqstandağı iñ zur konserva zavodı citäkçese ikän, xäzer isä atlar zavodı tözi başlağan. Ğomumän alğanda Ust'-Kamenogorski şähärenä tatarlar 18 ğasır urtalarında uq kilep urnaşqannar. Bu xaqta Tatar kongressınnan Röstäm Ğaynetdinov:
Bu waqıtta Ekaterina II İrtış yılğaları buyınça kirmännär tözetterä başladı. Şunda garnizonnarda tatarlar xezmät itkän. Annan säwdägärlär kilgän, Rossiä höcümennän qaçıp tatarlar kilep cir alğannar. Läkin iñ küp millättäşlärebez Sovet zamanında törle mineral zavodlarında eşlärgä kilgän.
Röstäm Ğaynetdinov belderüençä, konferensiädä mondağı tatarlar tarixına qarağan çığışlar küp bulğan. Barlığı 20гә yaqın doklad uqılğan. Şulay uq Yaponiä häm Almaniädäge millättäşlärebez dä üzläre kilä almasa da, fänni dokladların cibärgännär. Röstäm Ğaynetdinov:
Bez Kaspiy diñgeze buyında tatarlarnıñ niçek kilep urnaşqanın işettek. Cayıq, Qızıl Orda, Şımkenttağı cirle tatarlar tarixı turında dokladlar tıñladıq. Bik qızıq dokladlar tatar şäcäräläre turında buldı. Şulay uq yazma istäleklärne aqtarıp şundağı tatarlar ezlären tabıp yazılğan xezmätlärne işettek. Tarix belän genä çiklänmädek, bez inde beläbez şuşı cirlärdä tatarlar qazaqlarğa, üzbäklärgä, uyğırlarğa, qırğızlarğa tatar cäditçeläre 19 ğasır axırında älifba, tatar mädäniäten kerttelär. Bu xaqta da äytelde monda.
Röstäm Ğaynetdinov äytüençä, monda tel mäs’äläse turında da şaqtıy çığışlar bulğan. Ayıruça Alma-Atadağı Qazaq däwlät universitetı fän doktorı telneñ tarixı, bügengese kiläçäge turında söylägän. Röstäm Ğaynetdinov:
Bu könnärdä Qazaxstandağı deputat Morat Kärimov parlamentqa möräcäğät belän kergän – barlığı 4 tatar mäktäben açu. Bu başlanğıç mäktäplär Cayıq, Şımkent, Alma-Ata häm Cide Pulat şähärlärendä. 300 million sum täñkä aqça sorağannar. Parlament rizalaşqan.
Röstäm Ğaynetdinov belderüençä, tatar mäktäpläre isä berniçä yıl däwamında tözeläçäk ikän. Cirle tatarlar moña zur ömet belän qarıy. BDB häm Baltıyk buyı illärendä moña qädär äle daimi räweştä eşläwçe tatar mäktäpläre bulmawnı istä totsaq bu zur uñış bulaçaq.
Konferensiä qısalarında tatar cämäğätçelege belän oçraşu bulğan, şulay uq millättäşlärebez küpläp eşlägän zavodlarnı qarağannar. Monnan tış Altayğa da säfär qılğannar.
Landış Xarrasova
