Qazanda 17 märtäbä Xäter köne uzdı. Ber Qazanda ğına tügel, Mäskäwdä dä, Çallı da buldı Matäm cıyınnarı. Läkin, tarixı Qazanda başlanğan bu cıyın milli oyışmalar arasında iñ üzäge bulıp tora. Bıyılğısı başqa yıllardan ayırmalı bularaq niçek uzdı soñ? Töp näticälär nindi?
Bıyılğı Xäter köne turında tatar matbuğatında da, radio –TVsında da bik küp söylänelde. 90 yıllar başında da şulay uq, xätta kübräk tä yaqtırtıla ide ul anısı. Läkin, soñğı yıllarda azaydı. Xäter köne uzğaç qına, keçkenä genä xäbärlär birelä başladı. Bu nigezdä şulay. Bıyıl isä, Xäter köne aldınnan küp kenä tatar matbuğatında zur wä sallı yazmalar basılıp çıqtı. Radioda, reklam rolikları yañğırap tordı, TV da tapşırular mul buldı. Läkin, ikegä bülengän Tatar ictimaği üzäge genä ber-bersen talap yattı. Bez oyıştırabız dip ber qanat ber könne matbuğat konferensiäse uzdıra, ikençe könne isä ikençese. Şularnı kürep torğan yäşlär, Xäter könenä ber atna qala mä’säläne üz qullarına aldılar. Yäşlärneñ basımı belän, ike tiü wäkilläre dä ber östäl artına utırdı. İnde berläşterelgän oyıştıru komitetı Xäter könen uñışlı ğına yırıp çıqtı. Näticälär dimäk bolayraq. Räsmi orğannar belderüençä, Matäm çarasında, İrek mäydanında 500 dän artıq keşe qatnaştı. Şularnıñ 60 protsentı yäşlär ide. Gazeta.ru kebek sallı internet basmaları isä meñ yarım keşe qatnaştı dip yazıp çıqtı. Çara aldınnan beraz ğına, törle insedentlar buluı ixtimalı turında oyıştıruçılar gel äytep tordılar. Bernindi tartqalaş bulmadı. Bıyıl, başqa yıllardan ayırmalı bularaq, tınıç wä tärtiple uzdı. Mäydan bizäleşe dä, bayraqlar küplege dä, maxsus gäzit çığarılıp, taratıluı da, yäş buınnıñ küp buluı da şatlandırğan mäydanğa kilüçe olı buınnı. Milli xäräkätneñ eçendä qaynağan Möslimä oyışması citäkçese Älmira Ädiatullina söyli:
Xäter çarasın yäşlär alıp bardı. Dimäk, bu dönyanıñ säxnäsennän kitsäk tä, bezgä awır bulmayaçaq. Çönki şuşındıy, ğäcäyep däräcädäge köçle, tuplanğan yäşlärebez üsep kilä. Berdäm, menä şuşı däwlät yuğaltuıbıznıñ açılığın toya torğan. Däwlätçelegebezne qabattan torğızırğa omtılğan ğäcäyep yäşlärebez üsep kilä ikän! Bigräktä yäş yeget-qızlarnıñ küp buluı mine ayıruça şatlandırdı. Allahnıñ räxmäte bulsın yäşlärgä! Bez alarğa ömetlär bağlıybız häm uñışlar telibez.Älmira apa räxmätlär beldersä dä, qayber säyer küreneşlär bulmadı tügel. Cıyılğan xalıqnı Tatarstannıñ xalıq artisttı Gölzadä Safiullina aptırattı. Cır cırlağaç, ul çığış yasap, menä ni dip belderde:
Azatlıq! Tatar mäñge ciñelmäs böyek Rusiädä yäşi. Rusiä tarqalmasa- tatar tarqalmas! Tarqalmas Rusiä öçen Azatlıq!17 yıl buyına İrek mäydanındağı Xäter könendä xalıq Rusiädän bäysezlek taläp itkändä, ä ul bıyılda şulay buldı, Gölzadä xanım, rusiäneñ berdäm buluına çaqırdı.
Tağın ber säyerräk ğämäl. İlsiyä Bädretdinovanıñ Azatlıq dip atalğan cırı buldı.
…Xızır-İlyas taşlap kitkän bu xalıqnı, Mähdi kilmäs inde, äy, äy, äy! Berkem birmäs bezgä ğäziz Azatlıqnı, Käläpüşeñ kiep, yılap ülsäñ dä…
Mondıy ällä ni aptıratmasa da, ämma säyerräk toyılğan ğämällär buluına qaramastan, ber-bersen önäp betermäwçe milli liderlarnıñ urtaq ber mönbärdän notıq totuları, ber safta bulıp, elekkege yıllardağı kebek uramnardan ütüläre ömetlärne köçäytte.
Xäter könen oyıştırunıñ küp mäşäqätlärne üz qullarına alğan yäşlär, kiläse yılnı tağı da xalıq kübräk, ä Xäter çarası isä canlıraq bulır dip belderdelär.
Räfis Cämdixan
