15-19 noyäber könnärendä Novosibirski şähärendä törki xalıqlar mädäniäteneñ “Seber çäyxanäse” dip isemlängän 2- nçe regional' festivale bulıp uzdı. Ul Novosibirski, Tomski, Barnawıl, Omski şähärlärendä, Altay kraenda, Tuwa, Yäkutiä Xaqasiä, Tatarstan, Başqortstan, Uzbäkstan, Qazaxstan, Qırğızstan respublikalarında yäşäwçe tatarlarnı, başqortlarnı, qazaxlarnı, azerbaycannarnı, qırğızlarnı, üzbäklärne, xaqaslarnı, yaqutlarnı, altay xalıqların häm başqa törkilärne bergä tupladı.
Festival' ölkä mädäniät idaräse häm tatar mädäniät üzäge insiativası belän oyıştırıldı. Teläktäşlek häm yärdäm kürsätüçelär küp buldı. Oyıştıru eşlärendä şähärdä eşläp kilüçe törki xalıqlarnıñ küp kenä ictimaği oyışmaları qatnaştı. İğanäçelär dä törle millätlärdän buldılar, totılğan çığımnarnıñ küp öleşen kütärdelär. Ölkä häm şähär xakimiätläre yağınnan kürsätelgän yärdäm dä sizelerlek ide. Alar tarafınnan metodik häm aqçalata yärdäm kürsätelde. Festival' çaralarına birelgän binalar: muzeylar, kitapxanälär, mädäniät yortları , kinoteatrlar öçen dä arenda bäyäläre alınmadı.
Tıñlawçılar xäterläsä, “Azatlıq” radiosında 2004 yılnıñ noyäberendä Novosibirskida törki xalıqlarnıñ 1- nçe festivale uzuı turında xäbär itkän idek. Ul waqıtta qatnaşuçılarnıñ küpçelege häwäskärlär bulıp, asılda, törki xalıqlarnıñ cır-biyu sänğate kürsätelgän ide. İkençe festival'neñ üzençälekläre şaqtıy buldı. Berençedän, çaralar cır-biyu belän genä çiklänmädelär, festival' barışında matbuğat, fän häm mädäniät eşlekleläre belän tügäräk öställär artında oçraşular, keramika häm dekorativ qul eşläre kürgäzmäläre, törki xalıqlar turında kinofil'mnar kürsätü häm başqa küp törle çaralar oyıştırıldı. İkençedän, festival' konsertlarında çığış yasawçılar, asılda, hönärilär buldılar.
Festival' tantanalı räweştä “Pioner” mädäni yal üzägendä açılıp kitte. Qatnaşuçılarnı häm qunaqlarnı gubernatornıñ dini häm milli eşlär buyınça urınbasarı Vladimir Lımar' täbrikläde. Qatnaşuçılarğa ul gubernatornıñ sälämen dä citkärde. Annan soñ xalıqqa qazax kärdaşlärebezneñ irek öçen köräşen yaqtırtqan “Koçevnik” fil'mı kürsätelde.
Festival' barışında qatnaşuçılar Qazan kinostudiäse töşergän “Qazannıñ meñellıq yubileyına”, Qayum Nasıyri icatına, Musa Cälilneñ 100 yıllığına bağışlanğan fil'mnär belän dä tanıştılar. Festival'gä fil'mnärne maqsatın Qazan kinostudiäseneñ bülek mödire Räysä Sabirova alıp kilgän ide.
Törki xalıqlar festivale qısalarında ölkä däwlät kitapxanäse binasında ütkärelgän tügäräk östäl söyläşüenä ayırım tuqtalırğa kiräk. Anda seber törkiläreneñ tarixına häm bügengesenä bağışlanğan çığışlar yasaldı, fiker alışular bardı. Xaqasiä respublikasınıñ yazuçılar berlegeneñ propaganda byurosı räise, jurnalist Yuri Zabelinnıñ çığışı qatnaşuçılarnıñ iğtibarın ayıruça cälep itte. Ul Xaqasiädä 2004 yıldan başlap sentäber ayınıñ 3-nçe yäkşämbesendä “Törkilär yazuı häm mädäniäte könnäre” bilgelänep kilüe turında bäyän itte, bäyrämneñ qabul itelü tarixı belän dä tanıştırdı. “1721 yılnı seber yaqlarına Peter berençe tarafınnan oyıştırılğan fänni ekspeditsiä törkilärneñ runi yazmaların tapqan. Soñınnan bu yazmalarnıñ ber-niçä meñ yıl elek yazılğan buluı isbat itelgän. Yazulı bulu – xalıqnıñ yuğarı mädäniätle buluın kürsätä”,- di Yuri Zabelin. Zabelinnıñ süzlären Xaqasiä däwlät universitetı dotsentı Lyudmila Rostoşçenova da xupladı. “ Yäşägän xalqınıñ küpçelegen törkilär täşkil itkän respublikalarda “Törkilär yazuı häm mädäniäte könnäre”n buldırıluın telär idek. Ul waqıtta bu datanı Rusiä külämendä dä bilgelärgä mömkin bulır ide dide”,- ul.
Berençesendä kebek, ikençe törki xalıqlar festivalendä dä “Törki çibäre” konkursı oyıştırılğan ide. Anda tatar, qazax, buryat, üzbäk, qırğız millätlärennän bulğan qızlar, uzara yarışıp, xalıqlarınıñ milli kiemnären, yolaların, rizıqların, cır-iyüllären kürsättelär. Yarışlarnı ölkä häm şähär mädäniät idaräläre belgeçlärennän torğan märtäbäle jyuri bilgeläde. Näticädä, törki çibäre dip üzbäk qızı Nadirä kürsätelde. Başqalarğa “Söykemle qız”, “Zifa buylı qız”, “Köläç yözle qız” kebek isemnär birelde. Tatar qızı – Liliä “Millät qızı” isemenä layıq buldı. Ämma şunı da äytergä kiräk, “törki çibäre” konkursı da, festival'neñ başqa çaraları da ifrat rus telendä genä alıp barıldı. Konkurs barışında qızlarnıñ tuğan tellären belü-belmäwlärenä iğtibar bötenläy birelmäde. Barı tik törki çibäre isemen yaulağan üzbäk qız Nadirä genä tuğan telendä berniçä süz äytte.
Festival' “Maksim Ğorki” isemendäge mädäniät sarayında zur konsert belän tämamlandı. Konsert programması eçtälekle häm qızıqlı itep tözelgän ide. Anda festival'dä qatnaşqan barlıq kollektivlarğa da urın birelde. Çığış barışında alar tamaşaçılarnı üz millätläreneñ kiemnäre, cır-iyülläre, uyın qoralları belän tanıştırdılar. Konsert barışında kollektivlarğa räxmät käğäzläre, istälekle büläklär birelde. Qatnaşuçılar da oyıştıruçılarğa räxmätle buluları turında äyttelär. Ust'-Kamenogorskidan kilgän artist, Qazaxstannın atqazanğan mädäniät eşleklese Gibrat Asubaev festival'neñ töp oyıştıruçısı Rauza Tixomirovağa üzençälekle büläk – aña bağışlap maxsus yazılğan cır alıp kilgän ide.
Barsı da mondıy çaralar yışraq bulsın ide digän teläk belderde. Festival'neñ töp oyıştıruçılarınıñ berse bulğan tatar mädäniät üzäge citäkçese Rauza Tixomirova kiläçäktä dä bu eşne däwam itäçäge turında äytte.
Saniä Mirxaleeva, Novosibirski
