Accessibility links

Кайнар хәбәр

Qıtayda uyğır aktivistı Räbiä Qadır ulları xökem itelgän


Qıtaydağı uyğır xalqı xoquqları öçen köräşüçe Räbiä Qadır ğailäsenä basım däwam däwam itä. 59 yäşlek Räbiä xanım üze xäzer sörgendä Quşma Ştatlarda yäşi, ä menä 3 ulı Qıtaynıñ Sincän töbägendä. Berse salımnan qaçuda ğäyeplänep 7 yıl törmägä xökem itelgän, ikençese ştrafqa tartılğan, öçençesenä ğäyepläw yanıy. Keşe xoquqların yaqlawçılar monı äniläreneñ eşçänlege öçen üç alu dip sanıy.

Qıtay törmäseneñ närsä ikänen Räbiä xanım yaxşı belä. Däwlät serlären açuda ğäyeplänep ul 5 yıldan artıq törmädä utırıp çıqtı. Uzğan yıl sörgengä Quşma Ştatlarğa kitte.

Zamanında millioner bulğan eşmäkär-xanımğa, Uyğır xalqın qayğırtuığıznı däwam itsägez, ğailägez häm käsebegez yuqqa çığarılaçaq, dip yanağannar.

Uzğan yäkşämbe Germaniädä urnaşqan Dönya Uyğır Kongressı Münchenda ütkän qorıltayda Räbiä xanımnı citäkçe itep sayladı. İkençe köngä ullarınıñ xökem itelüe turında xäbär kilgän. Räbiä xanım monı Qıtay xökmäteneñ üç aluı dip atadı.

Bäysez Könçığış Törkestannı torğızırğa telägän uyğır xäräkäten räsmi Pekin Sincän töbägendä köç qullanuda ğäyepli.

Germaniädä urnaşqan Könçığış Törkestan mäğlmät üzäge citäkçese Ğabdel-cälil Qarqaş ta yegetlärneñ (Alim häm Qahar) xökem itelüen säyäsi ğämäl dip sanıy:

"Bu säyäsi ğämäl, räsmilär yegetlärneñ anası inteksen, dönyağa säyäsi belderülär yasawdan tuqtasın öçen qulınnan kilgänen eşli" di Ğabdel-cälil Qarqaş.

Londonda urnaşqan Amnesty İnternational oyışması bu ğämälgä tänqit belderde:

"Bu dissdent-aktivistlarğa qarşı köräşüneñ mäkerle ısulı. Üzeñä yanaw äle ber närsä, ğailäñä yanaw inde qotıçqıç" di Amnesty İnternational''nıñ Könçığış Aziä belgeçe Corinna-Barbara Francis.

Belgeç süzlärençä, räsmi Pekin üzgä fiker bastıruda şaqtıy ostardı, xäzer monı xalıqara tänqit tudırmıyşa eşlärgä tırışa. Räbiä xanımnıñ ulların da säyäsät tügel, salımnan qaçu öçen xökem itkännär. Bu ğäyepläwne çittän torıp tikşerü bik awır.

"Keşelär Qıtayda nilär bulıp yatqanın belmi. Alar monı yäşerä, bozıp kürsätä. Dönya matbuğatı bu turıda bik az belä" di Könçığış Törkestan mäğlmät üzäge citäkçese Ğabdel-cälil Qarqaş.

Qıtay räsmiläreneñ bu soñı ğämäl turında belderüe yuq. Ämmä küptän tügel Tışqı eşlär ministrlığı Räbiä Qadırnı bülgäläw belän şöğellängän separatist dip atadı häm anıñ bıyı Nobel bülägenä täqdim itelüenä tänqit belderde.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG