Qayber mäğlümätlärgä qarağanda, Ukraina, üzeneñ töp täeminatçısı - Törkmanstan - belän çağıştırğanda, küpkä qalınraq gaz tüşägendä utıra.
Donbass kümer bazlarında 11-12 trillion kubik metr çaması sazlıq gazı – metan - bar dip sanala. Bu Törkmanstan yatmalarınnan 3, Rusiäneñ Ştokman yatmasınnan 4 tapqır zurraq.
Kümer belän bergä metan gazı Ukrainanı import çığımnarınnan şaqtıy qotqara alır ide. Tik älegä ul gaznıñ zur öleşe hawağa oçıp bara – yılına 3 milliard kubik metr çaması. Bu kürsätkeç belän Ukraina dönyanıñ berençe 10-lığına kerä.
Süz uñayınnan, sazlıq gazı dönyanıñ cılınuna da yaman öleşen kertä. Yapma gazlarnıñ 16%-tın näq menä metan täşkil itä. Bu öleşne kimetü tirä-yün moxitkä dä zur faydağa bulır ide.
Menä şulay, häm iqtisad häm ekologiä yağınnan otışlı da faydalı da buluğa qaramastan, Ukraina metannı çığaruda älegä yıraq kitä almadı. Därt bar, därman citep betmi. Därman digäne - bu oçraqta - investitsiälär, belgeçlär häm zamança texnologiä.
Berençe adım itep räsmi Kiev 2006nıñ Üktäberendä Floridada urnaşqan İtera Energy şirkätenä möräcäğät itte. Donbass bazlarında metan yatmaların tikşerergä sorap.
Quşma Ştatlarda metannı şaqtıy uñışlı çığarıp kilgän bu şirkät xäzer Donbassnıñ berniçä bazında sınaw ütkärmäkçe.
Sınawlar uñışlı ütsä, İtera şuşı yılda uq 600 million kubik metr gaz çığarıp, Ukrain möştärilärenä här meñen 135 dollarğa, yağni Gazprom bäyäsenä satırğa cıyına.
Sänäğät üzäge bulğan Donbass öçen cirle metan älbättä otışlı bulaçaq. Andağı ximiä şirkätläre xökümättän gaz bäyäsen töşerüne inde küptän taläp itä.
Cirle yağulıq çığanağı Donbass qına tügel, bar Ukraina öçen otışlı häm tabışlı bulaçaq. Berayqtan Ukraina gaz satıp aluğa tükkän millionlağan dolların saqlap qalaçaq, ikençe yaqtan, üze dä, elekke zamannarda şikele, yänä yağulıq eksporterına äylänergä mömkin.
1970nçe yıllarğa qädär Ukraina elekke Sovetlar Berlegendä iñ küp gaz citeşterüçe töbäk ide. Läkin soñnan Mäskäw gaz sänäğätenä digän aqçaların Yamal yarımutrawına häm Üzäk Aziägä cibärä başladı.
Ali Ğilmi
Donbass kümer bazlarında 11-12 trillion kubik metr çaması sazlıq gazı – metan - bar dip sanala. Bu Törkmanstan yatmalarınnan 3, Rusiäneñ Ştokman yatmasınnan 4 tapqır zurraq.
Kümer belän bergä metan gazı Ukrainanı import çığımnarınnan şaqtıy qotqara alır ide. Tik älegä ul gaznıñ zur öleşe hawağa oçıp bara – yılına 3 milliard kubik metr çaması. Bu kürsätkeç belän Ukraina dönyanıñ berençe 10-lığına kerä.
Süz uñayınnan, sazlıq gazı dönyanıñ cılınuna da yaman öleşen kertä. Yapma gazlarnıñ 16%-tın näq menä metan täşkil itä. Bu öleşne kimetü tirä-yün moxitkä dä zur faydağa bulır ide.
Menä şulay, häm iqtisad häm ekologiä yağınnan otışlı da faydalı da buluğa qaramastan, Ukraina metannı çığaruda älegä yıraq kitä almadı. Därt bar, därman citep betmi. Därman digäne - bu oçraqta - investitsiälär, belgeçlär häm zamança texnologiä.
Berençe adım itep räsmi Kiev 2006nıñ Üktäberendä Floridada urnaşqan İtera Energy şirkätenä möräcäğät itte. Donbass bazlarında metan yatmaların tikşerergä sorap.
Quşma Ştatlarda metannı şaqtıy uñışlı çığarıp kilgän bu şirkät xäzer Donbassnıñ berniçä bazında sınaw ütkärmäkçe.
Sınawlar uñışlı ütsä, İtera şuşı yılda uq 600 million kubik metr gaz çığarıp, Ukrain möştärilärenä här meñen 135 dollarğa, yağni Gazprom bäyäsenä satırğa cıyına.
Sänäğät üzäge bulğan Donbass öçen cirle metan älbättä otışlı bulaçaq. Andağı ximiä şirkätläre xökümättän gaz bäyäsen töşerüne inde küptän taläp itä.
Cirle yağulıq çığanağı Donbass qına tügel, bar Ukraina öçen otışlı häm tabışlı bulaçaq. Berayqtan Ukraina gaz satıp aluğa tükkän millionlağan dolların saqlap qalaçaq, ikençe yaqtan, üze dä, elekke zamannarda şikele, yänä yağulıq eksporterına äylänergä mömkin.
1970nçe yıllarğa qädär Ukraina elekke Sovetlar Berlegendä iñ küp gaz citeşterüçe töbäk ide. Läkin soñnan Mäskäw gaz sänäğätenä digän aqçaların Yamal yarımutrawına häm Üzäk Aziägä cibärä başladı.
Ali Ğilmi