Törkmänstanda saylawlar ni öçen ütkärelä?
Saylawlar ütkärüneñ säbäbe Törmänstannıñ ğömerlek prezidentı, Törkmänbaşı Saparmurat Niyazovnıñ dikäberdä wafat itüe. 21 dikäber irtäsendä Törkmänbaşınıñ yöräk öyänägennän ülüe küpçelek küzätüçelär öçen kötelmägän xäl buldı.
Elegräk Törkmänstanda saylawlar niçegräk ütte?
Törkmänstanda prezident saylawları ber genä märtäbä ütte. Ul da bulsa 1992 yılnıñ yünendä. Anda Niyazovnıñ ber köndäşe dä bulmadı. Räsmi sannarğa qarağanda anda saylawçılarnıñ 99.8 protsentı qatnaşqan häm 99.5 protsentı Niyazov öçen tawış birgän. 1994-neñ ğinwarında, 2 yıl da ütmästän Niyazovnıñ Prezidentlıq möddäten 2002 yılğa qädär ozaytu turında referendum ütkärelde. 1999 yıl tämamlanğanda isä Xalq Mäsläxäte dip atalğan cıyın Niyazovnı ğömerlek prezident dip iğlan itte.
Bu saylawlarda kemnär qatnaşa häm alarnı kemnär täqdim itte?
Barlığı 6 namzät terkälgän. Alar prezident wazıyfaların başqaruçı Gurbanğuli Birdemöxämmädov, ul Niyazovnıñ ülemennän soñ küp tä ütmästän prezident wazıyfaların ütäwçe dip iğlan itelde, Daşoguz ölkäse xakimiät başlığınıñ berençe urınbasarı Amanyaz Atacıkov, Gaz sänäğäte häm mineral baylıqlar ministrı urınbasarı Iğanguli Nuriev, Qarabikaul rayon başlığı Möxämmätnazar Gurbanov, Abadan şähäre merı Orazmırad Gäräyev häm Törkmänbaşı şähäre merı Aşirniyaz Pomanov.
Barlıq 6 namzätne dä 26-nçı dikäberdä ğädättän tış utırışqa cıyılğan Xalq Mäsläxäte rasladı. Namzätlärne Xalq Mäsläxäte saylaw alğanlıqtan alarnıñ bersen dä oppozitsiä wäkile dip ataw mömkin tügel.
Törkmänstannıñ çittä yäşäwçe oppozitsiä wäkilläre elekke premyer ministr urınbasarı Xödaybirde Orazovnı täqdim itkän ide. Әmma Niyazov ülemennän soñ aşığıç räweştä könstitutsiägä kertelgän üzgäreşlär kimendä soñğı 15 yılda Törkmänstanda yäşägän keşelär genä namzät bula ala digän şart quya. Oppozitsiädäge Ağzıberlek xäräkäte başlığı Nurbirde Nurmammedov namzät bularaq qatnaşa alır ide ämma ul haman da Törkmänstanda öy sağı astında qala.
Kem çiñep çığar dip kötelä?
Prezident wazıyfaların başqaruçı Gurbanğuli Birdemöxämmädov ciñärgä oxşap tora. Anıñ prezident wazıyfasın başqaruçı bularaq kütärelüe küplär öçen kötelmägän xäl bulsa da, ilde idarä itüçe köçlärneñ näq men Birdemöxämmädovnı yaña prezidentı itärgä teläwen kürsätte.
Üzäk saylaw komissiäse başlığı Murad Karriev Birdemöxämmädov nazmät itep çığarılğannan soñ ul layıqlı namzät dip anıñ çiñep çığuı öçen barısın da eşliäçägen belderde. Birdemöxämmädov Niyazovnıñ räsmi bulmağan ulı digän imeş-mimeşlär dä bar. Әmma alar älegä imeş-mimeş kenä häm prezident saylawlarına täesir itmi.
Bu saylaw näticäläre başqa illärne närsä belän qızıqsındıra ala?
Berençedän Törkmänstan tabiği gaz häm neftkä bay il. Bäysezlek alğannan soñ añarçı qağılğısız saqlanğan ul baylıqların üzläşterü başlandı. Әmma ul baylıqlarnıñ zur öleşe äle dä cir astında qala birä. Alarnıñ çitkä ozatu yulları citmi. Gaz qudıruçı töp torbaütkärgeç Rusiä aşa ütä. Gazprom belän bäxäslär säbäple gaz täeminäte berniçä märätäbä özelep tä tordı. Xäzer Qıtayğa taba da, Kaspiy diñgeze aşa da ütkärgeçlär tözü plannarı bar.
Saylawlar irekle häm ğädel bulır dip kötep bulamı?
Moñarçı Törkmänstanda ütkän saylawlarnıñ berse dä xalıqara demokratik saylawlar isäpläwe belän irekle, ğädel dip bäyälänmäde. Boları da ğädel bulmasqa oxşıy. Däwlät kiñküläm mäğlümät çaraları Gurbanğuli Birdemöxämmädov turında bik küp yaza häm söyli, başqa nazmätlär isä çağıştırmaça bilgesez bulıp qala.
Naif Aqmal.
Saylawlar ütkärüneñ säbäbe Törmänstannıñ ğömerlek prezidentı, Törkmänbaşı Saparmurat Niyazovnıñ dikäberdä wafat itüe. 21 dikäber irtäsendä Törkmänbaşınıñ yöräk öyänägennän ülüe küpçelek küzätüçelär öçen kötelmägän xäl buldı.
Elegräk Törkmänstanda saylawlar niçegräk ütte?
Törkmänstanda prezident saylawları ber genä märtäbä ütte. Ul da bulsa 1992 yılnıñ yünendä. Anda Niyazovnıñ ber köndäşe dä bulmadı. Räsmi sannarğa qarağanda anda saylawçılarnıñ 99.8 protsentı qatnaşqan häm 99.5 protsentı Niyazov öçen tawış birgän. 1994-neñ ğinwarında, 2 yıl da ütmästän Niyazovnıñ Prezidentlıq möddäten 2002 yılğa qädär ozaytu turında referendum ütkärelde. 1999 yıl tämamlanğanda isä Xalq Mäsläxäte dip atalğan cıyın Niyazovnı ğömerlek prezident dip iğlan itte.
Bu saylawlarda kemnär qatnaşa häm alarnı kemnär täqdim itte?
Barlığı 6 namzät terkälgän. Alar prezident wazıyfaların başqaruçı Gurbanğuli Birdemöxämmädov, ul Niyazovnıñ ülemennän soñ küp tä ütmästän prezident wazıyfaların ütäwçe dip iğlan itelde, Daşoguz ölkäse xakimiät başlığınıñ berençe urınbasarı Amanyaz Atacıkov, Gaz sänäğäte häm mineral baylıqlar ministrı urınbasarı Iğanguli Nuriev, Qarabikaul rayon başlığı Möxämmätnazar Gurbanov, Abadan şähäre merı Orazmırad Gäräyev häm Törkmänbaşı şähäre merı Aşirniyaz Pomanov.
Barlıq 6 namzätne dä 26-nçı dikäberdä ğädättän tış utırışqa cıyılğan Xalq Mäsläxäte rasladı. Namzätlärne Xalq Mäsläxäte saylaw alğanlıqtan alarnıñ bersen dä oppozitsiä wäkile dip ataw mömkin tügel.
Törkmänstannıñ çittä yäşäwçe oppozitsiä wäkilläre elekke premyer ministr urınbasarı Xödaybirde Orazovnı täqdim itkän ide. Әmma Niyazov ülemennän soñ aşığıç räweştä könstitutsiägä kertelgän üzgäreşlär kimendä soñğı 15 yılda Törkmänstanda yäşägän keşelär genä namzät bula ala digän şart quya. Oppozitsiädäge Ağzıberlek xäräkäte başlığı Nurbirde Nurmammedov namzät bularaq qatnaşa alır ide ämma ul haman da Törkmänstanda öy sağı astında qala.
Kem çiñep çığar dip kötelä?
Prezident wazıyfaların başqaruçı Gurbanğuli Birdemöxämmädov ciñärgä oxşap tora. Anıñ prezident wazıyfasın başqaruçı bularaq kütärelüe küplär öçen kötelmägän xäl bulsa da, ilde idarä itüçe köçlärneñ näq men Birdemöxämmädovnı yaña prezidentı itärgä teläwen kürsätte.
Üzäk saylaw komissiäse başlığı Murad Karriev Birdemöxämmädov nazmät itep çığarılğannan soñ ul layıqlı namzät dip anıñ çiñep çığuı öçen barısın da eşliäçägen belderde. Birdemöxämmädov Niyazovnıñ räsmi bulmağan ulı digän imeş-mimeşlär dä bar. Әmma alar älegä imeş-mimeş kenä häm prezident saylawlarına täesir itmi.
Bu saylaw näticäläre başqa illärne närsä belän qızıqsındıra ala?
Berençedän Törkmänstan tabiği gaz häm neftkä bay il. Bäysezlek alğannan soñ añarçı qağılğısız saqlanğan ul baylıqların üzläşterü başlandı. Әmma ul baylıqlarnıñ zur öleşe äle dä cir astında qala birä. Alarnıñ çitkä ozatu yulları citmi. Gaz qudıruçı töp torbaütkärgeç Rusiä aşa ütä. Gazprom belän bäxäslär säbäple gaz täeminäte berniçä märätäbä özelep tä tordı. Xäzer Qıtayğa taba da, Kaspiy diñgeze aşa da ütkärgeçlär tözü plannarı bar.
Saylawlar irekle häm ğädel bulır dip kötep bulamı?
Moñarçı Törkmänstanda ütkän saylawlarnıñ berse dä xalıqara demokratik saylawlar isäpläwe belän irekle, ğädel dip bäyälänmäde. Boları da ğädel bulmasqa oxşıy. Däwlät kiñküläm mäğlümät çaraları Gurbanğuli Birdemöxämmädov turında bik küp yaza häm söyli, başqa nazmätlär isä çağıştırmaça bilgesez bulıp qala.
Naif Aqmal.