Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiä: kontrolne kimetmiçä genä iqtisadnı näticäleräk itep bulamı?


Rusiä iqtisadı ike bağanağa tayanğan – neft häm gazğa, digän äytem bar. Prezident Putin, xäzer bu xalätne üzgärtergä, iqtisadnı törländerergä, citeşterü tarmağın köçäytergä kiräk di. Läkin Rusiä bazarın äwzemräk itü öçen, Kremlgä yaratqan äyberse – kontroldän waz kiçergä turı kiläçäk. Putin moña äzerme?

Zamanında Sovet iqtisadı da şul ike bağanağa tayanğan ide. Läkin alar ilne totıp qala almadı. 1980 yıllarda yağulıq bäyäläre töşep, valuta kereme kimegäç, iqtisadnıñ möşkel xäldä ikäne açıqlandı. İxtimal, Rusiä prezidentı monı yaxşı xäterli. Sişämbedä ilneñ aldınğı eşquarları belän oçraşuında ul bolay dide:

"İlneñ tabiği baylıqların saqlabraq qullanıp, iqtisadnı innovatsiä yulına boru öçen bügen bar mömkinleklär tudırılğan. Tabiği baylıqlarnı ğadi qullanudan alarnı nıqlap eşkürtügä küçü öçen sıyfatlı adımnar yasarğa kiräk" dide Rusiä prezidentı.

Ämmä belgeçlär fikerençä, Rusiäneñ yağulıq iqtisadın citeşterü sänäğätenä äyländerü bik awır eş.

"Bu Rusiä iqtisadında da, sovetnıqında da yuq ide. Putin xäzer söyli, läkin bu tawğa taş tägärätkän kebek. Rusiä berqayçan da köçle citeşterüçe bulmadı, häm anıñ bazar täcribäse dä yuq" di Quşma Ştatlarnıñ Wellesley collejında Rusiä iqtisadı professorı Marshall Goldman.

Monnan tış, belgeç süzlärençä, neft eksportı Rusiäneñ rublen totıp tora, importnı arzanraq, ä üz tawarların qimmäträk itä. Citeşterügä borılğan oçraqta Rusiägä, başqalarğa şikelle ük, Qıtay häm Hindstan belän yarışırğa turı kiläçäk.

Qayber belgeçlär fikerençä, Rusiä iqtisadın äwzemräk itüdä tağı da citdiräk problemnar bar, aların Putin yä aldınğı eşquarlar ğına çişä almıy.

"İñ kiräge – keşelärgä, eşmäkärlärgä üzlärenä xäl itü mömkinlege birergä kiräk. Alarnıñ yulında, kapital yulında torğan kirtälärne alırğa kiräk. Bu iñ möhime" di Washingtondağı Brooklin institutında Rusiä belgeçe Clifford Gaddy.

Ämmä, xäzer Rusiä näq tiskäre yünäleştä bara – kontrolne köçäytü, üzäkläşterügä taba, di ul. Gaddy süzlärençä, Putin beryulı ike qapqa-qarşı äyberne berläşterergä tırışa – kontrol belän näticälelekne. Beraqtan Putin bazar iqtisadınıñ östenlegen añlıy. İkençe yaqtan – kontroldän waz kiçä almıy, çönki Rusiä şul yuldan barırğa tieş, dip sanıy.

Gaddy häm başqa belgeçlär fikerençä, kontrol belän näticälelek arasında saylarğa turı kilsä, Putin, Kremldä aña qädär utırğan keşelär kebek ük, berençesen saylayaçaq, ikençese xaqına bulsa da.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG