Bu könne Puşkin häykälenä çäçäklär salındı, uqu yortlarında, kitapxanälärdä anıñ şiğerläre yañğıradı. Şähär xakimiäte häm tözeleş oyışmaları Qazannıñ üzägendäge Puşkin uramın tözekländerü turında operativ kiñäşmä ütkärdelär. Döres, Kirov uramındağı zamanında Puşkin bulıp kitkän ataqlı Fuqs yortı xäräbä xälendä qala birä. Anıñ qarawı Ğor'ki uramındağı Boratınski muzey tärtipkä kiterelep, kiçke säğät biştä anda Puşkinğa bağışlanğan ädäbi kiçä uzaçaq.
Tatar şağirläre häm ädäbi cämäğätçelek A.S.Puşkinğa zur mäxäbbät belän qarıy häm bu oçraqlı tügel. Tuqay üzeneñ «xäzrät Puşkin wä Lermontovtan ürnäk alam” digän yulları da bersäbäpsez äytelmägän. Ädäbiät belgeçläre Puşkin belän Möselman mädäniäte arasında tirän urtaqlıq häm ruxi ceplär taba.
Qazanda yäşäwçe bilgele din eşleklese Xaris xäzrät Salixcan A.S.Puşkinnıñ tormışı anıñ Qor’ängä, İslamğa mönäsäbäte turında qızıqlı tikşerenülär alıp barıp, bu turıda kitap ta çığarğan. Ul Puşkinnıñ icatın ezlekle räweştä Qor’änneñ ruxına häm ahäñenä bäyle räweştä öyrängän. Qor’ängä oşatu digän şiğerendä Puşkin üzeneñ estetik häm fälsäfi qaraşların açıqtan-açıq çağıldıra.
Puşkinnıñ Qor’ängä mönäsäbäte turında Xaris xäzrät bolay dide: Qor’ändä bändälärne izgelekkä çaqıru bar. Puşkin üz äsärlärendä yaza:
Äy, päygambär, kütärel,
Çaqır izgelekkä, şuldır siña ämerem.
Diñgezlärne kiçep, cir yörep äylän.
Xaq süz belän yandır, bändälärneñ bäğeren.
Çığışı belän kannibal näselennän bulsa da, rus milläteneñ ğorurlığına äylängän A.S.Puşkin patşa xakimiäte häm pravoslav çirkäweneñ xalıqlarnı häm dinnärne qısrıqlawın sizüen yäşermi häm ğädellek öçen räsmi sistemağa qarşı çığışlar yasıy:
Puşkin da Qor’ändäge kebek Alla ber genä di. Ä pawoslawie dinendä «wo imya sına, i svyatogo duxa”. Alla ber bulsa da öç sıyfatta dielä.
Säyäsi häm dini fikerlär öçen Puşkinnı sörgengä cibärälär. Şul waqıtta çığışı belän tatar bulğan Qaramzin şağirne yaqlap qala häm Puşkin sörgengä Moldaviägä cibärelä. Puşkinnıñ imperiä häm sistema öçen qurqınıçlığı, anıñ näq islam dinendägeçä allanıñ barlığın häm berlege tanuında.
Puşkin qarşılıqlı yıllarda pravoslavie dine belän köräş alıp bara, di Xaris xäzrät.
Şulay itep rus ädäbiätenä häm şiğriäten nigez saluçı Puşkinnı iğtibar belä uqığanda, anıñ mäğnäse tağın da kübräk, qatlawlıraq bulıp çığa. Qazanda Puşkinğa bitaraflıq bulmaw berdä oçraqlı tügel dilär.
El'mir Gazizova
