Aziä-Tın Okean xezmättäşlege turında üz qaraşların şulay itep beldergän Abey Qıtaynı nigäder telgä almadı. Soñğı distä yılda Yaponiä öçen tormış ber dä ciñel tügel. Qıtay yıldan yıl Aziäneñ yaña iqtisadıy moğcizası bulıp kütärelä bara. Yaponiä isä iqtisadıy töşenkelektän çığa almıy integä.
Citmäsä Tokyonı Qıtaydağı xärbi köçlärneñ zamançalaştırıluı borçıy häm suğış çorında Yaponiäneñ Qıtaynı okupatsiäläwenä bäyle açular da äle basılıp citmägän.
Şulay itep Abeynı Hindstan, Yaponiä, Awstraliä häm Quşma Ştatlar arasında xezmättäşlekkä çaqıruğa närsä etärgänlegen abaylap bula kebek.
Yaponiä premyerı şul Ireklek Duğasındağı demokratik qimmätlärneñ häm töp keşe xoquqlarına xörmätneñ urtaq buluı turında da, strategik mänfäğätlärneñ urtaq buluı turında da söyläde.
Tokyonıñ Hindstan belän mönäsäbätlärne yaña däräcägä kütärü telägenä Abey ayıruça basım yasadı.
"Min Yaponiä-Hindstan xezmättäşlegennän zurraq mömkinleklärgä iä bulırday başqa ikeyaqlı xezmättäşlek yuq dip nıqlı ışanam. Şuña kürä min Hindstanğa ikeyaqlı mönäsäbätlärebezne yuğarıraq däräcägä kütärergä digän nıqlı niät belän kildem" dide Abey.
Anıñ belän söyläşülärdän soñ Hindstan premyer ministrı Manmohan Singh Hindstan-Yaponiä xezmättäşlegeneñ kiläçäge yaqtı bulır digän farazları belän urtaqlaştı. Anıñ äytüençä, ike citäkçe aldağı yıllarda üzara mönäsäbätlärneñ niçek tärräqiät itärgä tieşlege turında küpyaqlı yul xaritası tözegän.
Qıtaynıñ quätle il bulıp kütärelüe Yaponiäne genä tügel näq şulay uq Hindstannı da borçıy. Şul uq waqıtta alar Pekiñ belän mönäsäbätlärne bozarday uylanılmağan aşığıç adımnarğa da barmas kebek. Qıtay mäsälän tizdän Hindstannıñ iñ zur säwdä partnerına äwereläçäk. Yaponiä isä ul isemlektä unınçı urında ğına tora.
Könyaq Aziä Analitik Törkeme belgeçe Bahukutumbi Raman ni genä bulmasın, bu waqıyğalar Qıtayğa oşamıyaçaq di.
"Bu xällärgä qıtaylar borçılıp qarıy häm alar üz borçıluların törle yullar aşa citkerep kilä. Qıtay telendäge kiñküläm mäğlümät çaralarında bu açıqtan açıq belderelsä, ingliz telendägelärendä saqlıq belän genä äytelä. Şulay uq Qıtaydağı säyäsi sıynıf häm tışqı eşlär ministrlığı keşeläre aşa da belderelä. bu älbättä, şiksez Qıtaynı borçıy. Alar şulay uq Bengal qultığında bulaçaq Hindstan, Yaponiä, Awstraliä häm Quşma Ştatlarnıñ häm töbäktä Qıtayğa qarşı buluçı il dip qabul itelüçe Singapurnıñ urtaq xärbi diñgez künegülären dä istä tota di Raman.
Şäxsän Qıtayğa ışanıç belän qaramasa da, Abey xakimiätkä kilgännän birle Qıtay belän Yaponiä arasındağı küptännän kierenke mönäsäbätlärnı yaxşırtırğa tırışa.
Abey säfäreneñ iqtisdıy yağına kilgändä, ike ilneñ premyer ministrları 2010 yılğa üzara säwdä külämen 2 märtäbä arttırıp 20 milliard dollarğa citkerergä dip kileşte. Abey belän berdä 200-läp eşmäkär dä kilde, häm alar Hindstan eşmälärläre belän ayırım üzara söyläşülär ütkärä. Hindstan bigräk tä infrastrukturanı yaxşırtuda Yaponiäneñ investitsiälärenä häm belemenä ömet itä. Çönki Hindstannıñ iqtisadıy üseşen elemtä häm transport sisemalarınıñ zäğiflege nıq totqarlıy.
Naif Aqmal
Citmäsä Tokyonı Qıtaydağı xärbi köçlärneñ zamançalaştırıluı borçıy häm suğış çorında Yaponiäneñ Qıtaynı okupatsiäläwenä bäyle açular da äle basılıp citmägän.
Şulay itep Abeynı Hindstan, Yaponiä, Awstraliä häm Quşma Ştatlar arasında xezmättäşlekkä çaqıruğa närsä etärgänlegen abaylap bula kebek.
Yaponiä premyerı şul Ireklek Duğasındağı demokratik qimmätlärneñ häm töp keşe xoquqlarına xörmätneñ urtaq buluı turında da, strategik mänfäğätlärneñ urtaq buluı turında da söyläde.
Tokyonıñ Hindstan belän mönäsäbätlärne yaña däräcägä kütärü telägenä Abey ayıruça basım yasadı.
"Min Yaponiä-Hindstan xezmättäşlegennän zurraq mömkinleklärgä iä bulırday başqa ikeyaqlı xezmättäşlek yuq dip nıqlı ışanam. Şuña kürä min Hindstanğa ikeyaqlı mönäsäbätlärebezne yuğarıraq däräcägä kütärergä digän nıqlı niät belän kildem" dide Abey.
Anıñ belän söyläşülärdän soñ Hindstan premyer ministrı Manmohan Singh Hindstan-Yaponiä xezmättäşlegeneñ kiläçäge yaqtı bulır digän farazları belän urtaqlaştı. Anıñ äytüençä, ike citäkçe aldağı yıllarda üzara mönäsäbätlärneñ niçek tärräqiät itärgä tieşlege turında küpyaqlı yul xaritası tözegän.
Qıtaynıñ quätle il bulıp kütärelüe Yaponiäne genä tügel näq şulay uq Hindstannı da borçıy. Şul uq waqıtta alar Pekiñ belän mönäsäbätlärne bozarday uylanılmağan aşığıç adımnarğa da barmas kebek. Qıtay mäsälän tizdän Hindstannıñ iñ zur säwdä partnerına äwereläçäk. Yaponiä isä ul isemlektä unınçı urında ğına tora.
Könyaq Aziä Analitik Törkeme belgeçe Bahukutumbi Raman ni genä bulmasın, bu waqıyğalar Qıtayğa oşamıyaçaq di.
"Bu xällärgä qıtaylar borçılıp qarıy häm alar üz borçıluların törle yullar aşa citkerep kilä. Qıtay telendäge kiñküläm mäğlümät çaralarında bu açıqtan açıq belderelsä, ingliz telendägelärendä saqlıq belän genä äytelä. Şulay uq Qıtaydağı säyäsi sıynıf häm tışqı eşlär ministrlığı keşeläre aşa da belderelä. bu älbättä, şiksez Qıtaynı borçıy. Alar şulay uq Bengal qultığında bulaçaq Hindstan, Yaponiä, Awstraliä häm Quşma Ştatlarnıñ häm töbäktä Qıtayğa qarşı buluçı il dip qabul itelüçe Singapurnıñ urtaq xärbi diñgez künegülären dä istä tota di Raman.
Şäxsän Qıtayğa ışanıç belän qaramasa da, Abey xakimiätkä kilgännän birle Qıtay belän Yaponiä arasındağı küptännän kierenke mönäsäbätlärnı yaxşırtırğa tırışa.
Abey säfäreneñ iqtisdıy yağına kilgändä, ike ilneñ premyer ministrları 2010 yılğa üzara säwdä külämen 2 märtäbä arttırıp 20 milliard dollarğa citkerergä dip kileşte. Abey belän berdä 200-läp eşmäkär dä kilde, häm alar Hindstan eşmälärläre belän ayırım üzara söyläşülär ütkärä. Hindstan bigräk tä infrastrukturanı yaxşırtuda Yaponiäneñ investitsiälärenä häm belemenä ömet itä. Çönki Hindstannıñ iqtisadıy üseşen elemtä häm transport sisemalarınıñ zäğiflege nıq totqarlıy.
Naif Aqmal