Sammitneñ töp mäsäläse, Kaspineñ xoquqi statusıñ bilgeläw häm anıñ su astı baylıqlarınnan niçek itep faydalanu mäsäläläre xäl itü ide. Läkin şul qadär äzerlänülär, axırda Kaspinen kül me yäisä diñgez me buluı mäsäläsen xäl itüdän ällä ni yıraqqa kitmäde.
5 il wäkilläre samit axırında yasağan urtaq belderüdä, alğa taba yaqınraq xezmättäşlekne arttıru qararına kilep, qalğan ayırım mäsälärne kiläse yılğı sammittä xäl itärbez dip söyläştelär.
Kaspineñ xoquqi statusı mäsäläse xäl itelmäwe arqasında, 1991nçe yılda Sovetler Berlege tarqalğannañ soñ, Azärbaycan, İran, Törkmänstan, Rusiä häm Qazaqstan arasındağı mönäsäbätlär, körçekkä terälde. Çönki ul çağında, Kaspi buyı inde ike il yarı tügel, ul 5 il arasında qalğan ide. Yaña kileşü bulmawı säbäple, Kaspi buyındağı illär arasındağı mönäsäbätlär, 1921 häm 1940 yılda kileşengän qararlarığa tayanıp başqarıla.
Kaspi tiräsendäge iñ zur mäsälä anı kül yäisä diñgez bularaq bilgeläw mäsäläse. Çönki här ike xäldä dä, härber ilgä üzençä uñay yäisä tiskäre täsere bulaçaq. Äytik Kaspi diñgez bularaq tanılsasa, qaysı ilneñ yarı zurraq bulsa ul il şul däräcädä baylıqlarınnan faydalana alaçaq. Bu oçraqta iñ küp yar qıırıyı bulğan Qazaqstan fayda küräçäk. Ul ğına tügel, iñ küp neft çığarılğan Qaşagan neft urını Qazaqstanda qalaçaq.
Kaspi diñgez itep qabul itelgän waqıtta, monıñ iñ naçar yoğıntısı İranğa bula. Çönki Kaspineñ kön yaq çige bik kiçkenä häm su baylıqlarına bik fäqir.
Şuña İrannıñ Kaspine Kül bularaq täqdim itüe, şaqqattırmi. Ägär dä kül bulıp qalsa, bu waqıtta Kaspi buyındağı illär Kaspi baylıqlarınnañ urtaq faydalana alaçaq. Näticädä isä, Qazaqstannıñ milliard dollarlıq Qaşağan neftı 5 il arasında urtaq bülenäçäk.
Rusiä bu yulı da, Kaspine diñgez bularaq belgeläwne taqdim itte. Bu Rusiäneñ Qazaqstannañ qala ikençe zur yar cirlegenä iä buluı öçen genä tügel, şul uq waqıtta Kaspineñ Qazaqstan yarında eşlägän küpkenä Rus şirkätläre buluına bäyle. Läkin bügenge cıyılışta taraflar bu taqdimdä tulısınça kileşä almağaç, Rusiä Prezidente Putin mondiy täqdim yasap qaradı.
“Kaspi buyı, däwlät çikläre, töbäk yäisä maxsus zonalarğa bülenmäskä tiyeş. Çiklärgä qarağan öleşe äz ä urtaq qullanılğan cirläre zur itep qaldırılsa bu kaspi illäre öçen yaxşıraq bulır ide.”
Putinneñ bu çığışı, Mäskäwneñ här ber ilneñ yarınnañ ber niçä kilometrlek cirgä üze iä buluı, ä urta nuqtalar isä bergäläp qullanu täqdemen añlata ide.
Törkmänstan prezidentı, Qorbangulı Berdimöxämmädov, Samittä yasağan çığışında isä, Törkmänstannıñ bu mäsälägä qarata, elekke qaraşında ällä ni üzgäreş bulmawın çağıldıra ide.
“Kaspineñ ber il tarafınnañ qullanıluına, Törkmänstan riza tügel. Bigräktä neft çığarılışı idarä itelmägän cirlärdä.”
Şulay itep, samittä taqdimnär küp bulasa da, möhim mäsälä xäl itelme qaldı. Taraflar sammit axırında kileşengän belderüdä, bu cıyılışnı 5 yılda ber uzdıru urnına, här yıl buldıru qararı qabul itte.
Kiläse sammit, kiläse yıl Azärbaycannıñ Bakı başqalasında uzaçaq.
5 il wäkilläre samit axırında yasağan urtaq belderüdä, alğa taba yaqınraq xezmättäşlekne arttıru qararına kilep, qalğan ayırım mäsälärne kiläse yılğı sammittä xäl itärbez dip söyläştelär.
Kaspineñ xoquqi statusı mäsäläse xäl itelmäwe arqasında, 1991nçe yılda Sovetler Berlege tarqalğannañ soñ, Azärbaycan, İran, Törkmänstan, Rusiä häm Qazaqstan arasındağı mönäsäbätlär, körçekkä terälde. Çönki ul çağında, Kaspi buyı inde ike il yarı tügel, ul 5 il arasında qalğan ide. Yaña kileşü bulmawı säbäple, Kaspi buyındağı illär arasındağı mönäsäbätlär, 1921 häm 1940 yılda kileşengän qararlarığa tayanıp başqarıla.
Kaspi tiräsendäge iñ zur mäsälä anı kül yäisä diñgez bularaq bilgeläw mäsäläse. Çönki här ike xäldä dä, härber ilgä üzençä uñay yäisä tiskäre täsere bulaçaq. Äytik Kaspi diñgez bularaq tanılsasa, qaysı ilneñ yarı zurraq bulsa ul il şul däräcädä baylıqlarınnan faydalana alaçaq. Bu oçraqta iñ küp yar qıırıyı bulğan Qazaqstan fayda küräçäk. Ul ğına tügel, iñ küp neft çığarılğan Qaşagan neft urını Qazaqstanda qalaçaq.
Kaspi diñgez itep qabul itelgän waqıtta, monıñ iñ naçar yoğıntısı İranğa bula. Çönki Kaspineñ kön yaq çige bik kiçkenä häm su baylıqlarına bik fäqir.
Şuña İrannıñ Kaspine Kül bularaq täqdim itüe, şaqqattırmi. Ägär dä kül bulıp qalsa, bu waqıtta Kaspi buyındağı illär Kaspi baylıqlarınnañ urtaq faydalana alaçaq. Näticädä isä, Qazaqstannıñ milliard dollarlıq Qaşağan neftı 5 il arasında urtaq bülenäçäk.
Rusiä bu yulı da, Kaspine diñgez bularaq belgeläwne taqdim itte. Bu Rusiäneñ Qazaqstannañ qala ikençe zur yar cirlegenä iä buluı öçen genä tügel, şul uq waqıtta Kaspineñ Qazaqstan yarında eşlägän küpkenä Rus şirkätläre buluına bäyle. Läkin bügenge cıyılışta taraflar bu taqdimdä tulısınça kileşä almağaç, Rusiä Prezidente Putin mondiy täqdim yasap qaradı.
“Kaspi buyı, däwlät çikläre, töbäk yäisä maxsus zonalarğa bülenmäskä tiyeş. Çiklärgä qarağan öleşe äz ä urtaq qullanılğan cirläre zur itep qaldırılsa bu kaspi illäre öçen yaxşıraq bulır ide.”
Putinneñ bu çığışı, Mäskäwneñ här ber ilneñ yarınnañ ber niçä kilometrlek cirgä üze iä buluı, ä urta nuqtalar isä bergäläp qullanu täqdemen añlata ide.
Törkmänstan prezidentı, Qorbangulı Berdimöxämmädov, Samittä yasağan çığışında isä, Törkmänstannıñ bu mäsälägä qarata, elekke qaraşında ällä ni üzgäreş bulmawın çağıldıra ide.
“Kaspineñ ber il tarafınnañ qullanıluına, Törkmänstan riza tügel. Bigräktä neft çığarılışı idarä itelmägän cirlärdä.”
Şulay itep, samittä taqdimnär küp bulasa da, möhim mäsälä xäl itelme qaldı. Taraflar sammit axırında kileşengän belderüdä, bu cıyılışnı 5 yılda ber uzdıru urnına, här yıl buldıru qararı qabul itte.
Kiläse sammit, kiläse yıl Azärbaycannıñ Bakı başqalasında uzaçaq.