Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatarstan Milli kitapxanäsendä Amerika zalı häm İnternet klassı


Niçämä yıl “Azatlıq” radiosı aşa söyläp tä, Amerikanı yaqlap, maqtap tapşıru äzerlägän bulmadı. AQŞ tegermänenä su qoy, amerikannarnı maqta, Rusiäne xurla, digän kürsätmä bulmağaç, bu temağa bötenläy iğtibar itelmäde. Okean artındağı bu ilgä barıp, andağı xällär belän tanışqan da yuq. Şulay da, Amerika Kongressı oyıştırğan radio ni öçen tatarça kön sayın söyläp tora, digän sorawlarğa cawap birergä turı kilä. Mul yäşäwçe, bayıraq däwlät başqa illärdä iminlek, demokratiä, irekle tormış buluğa moxtac, dip äytäbez. Çınnan da, mäğlümat irege häm bigräk tä bezneñ tatar häm başqortlarnıñ mäğlümat taratu täcribäse citmägäne ser tügel bit. Demokratiä digäne dä, xör fiker yörtü ğädätläre dä tiz genä urnaşmıy. Şuña kürä “Azatlıq” söyläp tora, telägän keşe tıñlap tora. Yalğan yäki gäybät işetsäñ, waqıtında totıp al da, şikäyät yaz. Tözäterlär.

Xätta, Bill Clinton säyäsi bälagä eläkkäç, “Azatlıq” radiosı Amerika Prezidentınıñ tetmäsen tette. Kiräk bulsa, Amerika xökümäteneñ yäki ayırım abruylı şäxesläreneñ citeşsezlekläre dä “Azatlıq”tan tänqitlänä. Yäğni, mundirnı çista, ütüklägän itep kürsätä torğan cirdä eşlämibez. İllämägär amerikannarda säyerlek häm üzençäleklär dä az tügel. İşetüwebezçä, alar qayber närsälärne bik näzberek belälär, şul uq waqıtta kürşe ilneñ yäki ştatnıñ qayda ikänlegen belmäskä dä mömkin ikän. Bu atnada Amerikanıñ Rusiädäge ilçese Alexander Vershbow Qazanğa kilgäç, nişläp yöri ikän bu yuğarı diplomat, dip aptırawçılar buldı. Nujäli 3 kön buyı Qazannıñ aldın-artın qarap, qapşap yöri bu ilçe? Nigä kiräk bulğan aña älege säyäxät?

Jurnalistlarnıñ xäbärlärennän beläsez, Alexander Vershbow Tatarstan citäkçeläre, törle din ähelläre, ğalimnär belän oçraşqan. Pänceşämbe könne, xätta, Tarix institutı direktorı Rafail Xäkimov belän federalizm häm millätlär xoquqı turında da söyläşkän ul. Tatarstan Prezidentı kiñäşçese Rafail Xäkimovnıñ äle genä Çeçnägä barıp qaytuwı turında Amerika ilçese awızınnan işetergä turı kilde. Yuğıysä, Rafail Xäkimov näq şuşı könnärdä Kavkazğa barıp, närsäder eşläp yörüwenä ışanmaslar ide.

Üzeñneken kürşedän sora, dilär şul. Amerika ilçese Qazanda öçençe kön yörgändä, oçraqlı räweştä genä Alexander Vershbownıñ Milli kitapxanägä kilep, Amerikada uqıp qaytqan eşquarlar, belgeçlär belän oçraşuwı turında işettem. Şağir, kitapxanäçe häm deputat Räzil Wäliev Milli kitapxanädä Amerika zalı barlığın äytkäç, üz qolaqlarıma ışanmadım. Menä siña mä, Rusiä Bush tawıqların satunı tıyğan waqıtta, Amerika Rusiä qorıçın satıp almasqa yäki poşlina arttırırğa qarar itkän çaqta Qazannıñ üzägendä kitapxanädä okean artındağı şuşı bay ilneñ maxsus bülege eşläp torsın inde. Anda kem yörider bit äle, zurıraq urında eşlägän citdi çinovnik amerikanski zallarğa yörmäs bit inde. Kön aralaş şpionnar totıp, törmägä yaba torğan zamanda çit il belän, bigräk tä Üzäk Aziä häm Gruziägä ğaskär kitergän Amerika belän elemtädä toru ay-hay, şikle närsä bit.

Nujäli üzläre yanına kertmäslär ikän, çüteki amerikanski radio isemennän baram bit, dip kerep kittem Milli kitapxanägä. Döresräge, Karl Marx uramındağı elekkege komsomol ölkä komitetı binasınıñ ikençe qatına mensäm, çınnan da Amerika zalı bar ikän. Obkom komsomolnıñ ciyılışlar ütä torğan zurıraq zalın öçkä bülgännär dä, iñ zur mäydanğa kitaplar, kompyutarlar, törle cihazlar, yazmalar tutırğannar. Amerika zalınıñ citäkçese Söyembikä Räzil qızı Cihanşina urısça da, tatarça da, iglizçä dä çatnatıp söyli. Şul arada mikroavtobusqa utırıp, Amerika ilçese Alexander Vershbow häm anıñ xäläl cefete Lisa xanım kilep citte. Kitapxanäneñ Amerika zalın qarağannan soñ yänäşädäge buş bülmägä kerep kittelär. Bolar monda nişläp yöri, dip min dä artlarınnan iyärdem. Tiz arada şuşı buş bülmägä kompyuter klassı quyılaçaq ikän. Bu kompyuterlarnı häm modemnarnı Amerika birergä tiyeş, dip añladım. Ay-hay, mäkerle xalıq bu amerikannar. Kompyuterlar quyıp, İnternetqa çığarıp, başqa illärdäge tormışnıñ häm käsepneñ niçek baruwın yäşlärgä kürsätergä ciyınalar. Bolay tınıç qına küzne yomıp, qarañğıda yatu räxäträk, älbättä. Ni bulıp betär bu amerikanski äkämätlär...

Şul arada Milli kitapxanäneñ şuşı zalına 30-lap citdi tutaşlar häm xanımnar ciyıldı. Däwlät Şurasınıñ komissiä räise Räzil Wäliev ilçe Vershbowğa süz birgäç, ilçe bolay di: Sezne Amerikağa kiterep, küpmeder ay uqıtqaç, faydası buldımı soñ? Bez sezne uqıttıq, ä sez monda qaytıp million dollar eşläp bayıp kitärgä tieş idegez. Ciyıluçılar bersennän-berse uzışıp, Amerikada uqunı, eş oyıştırunı maqtadılar. Xäzergä million dollar tabış almasalar da, yaxşı ğına biznes alıp baralar ikän. Kemnär soñ alar, okean artına barıp uquçılar disäñ, bik zur firma citäkçeläre, ğalimnär, däwlät çinovnikları häm dä yäş kenä eşquarlar da bar anda. Rinat Säfärov digän ber yeget Amerikağa barıp, tawıq botların sifatlı häm küp itep üsterü texnologiäsen öyrängän ikän. Tatarstannıñ mädäniyat ministrı urınbasarı Rafail Wäliev häykällär saqlaw, dizayn kebek närsälärne öyrängän. Ğomumän, çit ildä uqunı üterep maqtıy. Fännär akademiäse prezidentı Mansur Xäsänov Amerika universitetları belän elemtälär urnaştıru täcribäse turında söyläde. “Ebivol'” firması citäkçese Tatyana Zabegina çit ildä uqıp qaytqaç, säwdä-sänäğät palatasında cawaplı eşlär başqara ikän. Barısı da Amerikanı maqtıylar, räxmät uqıylar, önemme bu, töşemme, dip toram. Alexander Vershbow Rusiäneñ küwäte Mäskäwdä tügel, ä töbäklärdä, di. Tatarstanda dini häm milli totrıqlılıq monda investitsiälär kertergä mömkinlek birä ikän. Şul zaman qızıp kitep min dä Tatarstannıñ xäzerge xälenä mönäsäbät belän qızıqsındım. Şäymiev, Möxämmätşin belän oçraşqaç, Tatarstan qanunnarı sönnätlänep, mäskäwläştergäç, tışqı elemtälär häm xoquqlar az qala, bötenläy qalmıy, diärlek. Niçek mondıy respublika belän xezmättäşlek itäsez, min äytäm. Amerikanıñ Rusiädäge ilçese bu oçraşuda üzen Mintimer Şäymiev yäki Rafail Xäkimov belän söyläşkändäge kebek totmağandır, dip uylıym. Anıñ cawabı diplomatlarça buldı.

Alexander Vershbow fikerençä, Tatarstannıñ xäzerge xäle zakonnar üzgärtelü häm statusı turındağı soraw iñ qızıqlı sorawlarnıñ berse. İlçe Tatarstan bötenläy xoquqsız qalmas häm bu turıda äle bäxäslär tämämlanmağandır, dip uylıy. Respublikadağı totrıqlılıq häm iqtisadi şartlar xezmättäşlek öçen bik caylı. Ä inde federal' üzäk belän subyekt arasındağı wäkälätlär büleşü – bu Rusiäneñ eçke eşe, dip Amerika ilçese räsmi räweştä äytelä torğan diplomatik formulanı çirattağı tapqır iğlan itte. Xäyer, çınnan da, Rusiä belän xezmättäşlek barsa, demokratiä açıqlıq, bazar ekonomikası bulsa, alarğa şul citkän. Ä millätlärneñ xäle, moñ-zarları, mänfäğätläre çınnan da, här xalıqnıñ üz eşe. Awırtqan närsälär turında kemgä kiräk ul qıçqırıp äytä ala. Ä yılamağan balağa bernärsä dä birmägännären üzegez dä beläsez. Yäğni, Amerika Rusiäne bolğatıp, tarqatıp taşlarğa ciyınmıy ikän. Xörriyät yaratuçı oyışmalar, milli azatlıqqa omtıluçılar demokratiädän üzläre faydalana alalar. Menä şulay, tuğannar, okean artınnan kilep, qollıqtan qotqarırlar, dip kötep utırası yuq. “Zagranitsa nam pomojet”, digän xıyal uzğan ğasırnıñ 20 nçe yıllarında qalırğa tieş.

Şulay da, kitapxanädän çığır aldınnan min Amerikanıñ Rusiädäge ilçelegeneñ kitapxanä mäsäläläre buyınça attaşesı Eric Johnson belän söyläşep aldım. Qazandağı kebek Amerika zalları Rusiäneñ 12 şähärendä açılğan ikän inde – Ufada, Samarada, Tolyattida, Novosibirskida, İrkutskida, Saxalinda, Arxangelskida häm başqa töbäklärdä Amerika zalı häm kompyuter klassları açılıp, İnternet belän buşqa faydalanu mömkinlege tuaçaq. Ciyılışqa kilgän Qazan eşquarları bu kompyuter häm mäğlumat sistemaları artuwına bik quwandı. Mäğlümatsız biznes alıp barıp bulmıy dilär alar. Çit il täcribäsen dä şul uq İnternet aşa öyränergä mömkin. Çit il firmalarınıñ täqdimnären, bäyälären, eşläw ısulların öyränü öçen dä mäğlümat kiräk. Ä bit, ağayne, milli eşlärne alıp baru, keşe xoquqları turındağı mäğlümatnı taratu öçen dä zamança informatsiä texnologiäse kiräk. Älege oçraşuda tatarça söyläşergä tırışu, tatar telendä İnternetqa çığu häm älifba mäs’älälären kütärü sizelmäde. Amerika ilçese comğa könne Mäskäwgä qaytıp kitte, ä tatarça söyläşüçe häm millät yulında yörüçe tatarlar Karl Marx uramındağı Milli kitapxanädä nindi zamança mäs'älälär kütärelgänen belmi dä qaldı. Şuña kürä bu waqiğäne sezgä söyläp birergä buldım.

“Azatlıq” radiosı öçen Rimzil Wäli
XS
SM
MD
LG