“Yaz kilde!” Watanım tatarstan gazetasınıñ comğa sanı yılnıñ şuşı güzäl fasılına bağışlanğan şığır belän açılıp kitä. Ämmä atna däwamında dönya kürgän gazetalarda yaz ise bik sizelmäde. Matbağalarnıñ iğtibarın bu atnada tatar teması cälep itte, dip äytep bula. Tatar telendä çığuçı gazetalarda gına tügel, urıs telendäge basmalarda da Bötentatar İctimağıy Üzägeneñ qorıltayı xaqında yazmalar dönya kürde.
Watanım Tatarstan “Qorıltay millät bötenlegen qayğırta” digän yazma bastırdı. Anda Arzamas tatar mädäni üzäge räise Äxät Safiullinnıñ häm Udmurtiä tatar ictimağıy üzäge äğzäse Fänüs Gäzizullanıñ fikerläre urın aldı. İjaw yaqlarınnan kilgän millättäşebezne Qazannıñ tışqı qıyäfäte häm ruxi tormışı borçıy ikän:
“Barabızğa da mäglüm, Qazannıñ 1000 yıllığı aldınnan Tatarstan başqalası şaqtıy yañarış kiçerä. Qol Şärif mäçete Qazanğa nur östäp tora. Metro tözelä. Ämmä ruxi yaqtan üzgäreşlär kürenmi. Qazanda maxsus tatar aşları, kiem yortları yuq. Elegräk transpotta tuqtalışlarnı ike teldä iğlan itälär ide, xäzer urıs telendä genä qalğan”.
Udmurtiädän kilgän millättäşebezneñ Qazannan alıp qaytqan täesirläre menä şundıy.
Şähri Qazan gazetasında da älege qorıltayğa bağışlanğan yazma basılıp çıqtı. Gazetanıñ üz xäbärçese Xämzä Bädretdinov qorıltay turında täesirlären “Däwlätçelekkä ımsındıruçı milli däğwä” digän mäqäläsendä sürätläp birde. Время и Деньги gazetası milli xäräkättägelärneñ çıyını turında ike kön rättän yazmalar birde. Şuşı mäqälälärneñ berse – “Tatar İctimağıy Üzägeneñ belderülärenä bez künekkän inde” dip atala ide. Bu süzlärneñ avtorı - Robert Miñnullin ikän. Gazeta xäbärçese annan İctımağıy Üzäkneñ qorılatyı xaqında fikeren sorağaç, Däwlät Şurası räiseneñ urınbasarı şundıy bäyä birgän. Başqalardan ayırmalı bularaq Şähri Qazan häm Звезда Поволжья gazetası qorıltaynıñ eş qäğäzlären bastırıp çığardı.
Tatar temasın däwam itep Şähri Qazan tel mäsäläsenä qağılışlı mäqälä bastırdı. Älege basmada bu atnada Näsimä Äxmätcanovanıñ çığışı basılıp çıqtı. Bu mäqäläne Вечерняя Казань gazetasınıñ tatar telen uqıtuğa qarşı ütkärelgän aksiäsenä cawap dip qabul itärgä bula. “Tel betergä tieş tügel” digän mäqälädä Tatarstannıñ atqazanğan mädäniät xezmätkäre Näsimä Äxmätcanova telebezne här ölkädä kiñ qullanışqa kertegä kiräk, fänni oyışmalar, ministrlıqlar iñ berençe çiratta ciñel añlayışlı tel belän yazılğan däresleklär buldıru eşenä kereşsennär ide, digän teläklär äytä. Rusiäneñ milli säyäsät kontseptsiäse eşlänsä, Вечерняя Казань kebek gazetalarda milli qarşılıq tudıruğa xezmät itkän yazmalar kürenmäs ide, dip sanıy avtor. Älege basma üzeneñ tatar telen uqıtuğa bağışlanğan kampaniäsen uquçılar xatların bastırıp, xakimiät wäkilläreneñ eş ğämällären tänqıtläp häm qızğan xalıqnı çinovnikar belän söyläşterep alıp bardı. Şuşı gazeta ütkärgän turı elemtä xaqında Näsimä Äxmätcanova bolay yaza:
“Turı elemtäne uqığaç, üzennän-üze şundıy sorau tua: bez nindi zamanda, nindi ildä yäşibez? Nigä balasın tatarça uqıtırğa telämägän beräw, milli respublikanıñ yäşäw räweşenä, üsüwenä yoğıntı yasarğa omtıla? Nigä bezneñ uqıtuçılar armiäse, ğalimnärebez, yazuçılarıbız, sänğät ähellärebezneñ tawışları işetelmi? Ägär haman ielgän başnı qılıç kismi digän printsip belän yäşäsäk, qanunnarıbıznı üzgärtep, çigenep torsaq, telebez, dimäk, millätebez bötenläy yotılıp betmäs dip kem äytä ala?”
Avtor kütärgän mäsälälär aktual häm möhim, ämmä alda äytelgän urıs telle gazetanıñ tatar telenä qarşı ütkärgän kampaniäsenä inde yartı yıl waqıt ütte.
Keräşennär tiräsendä qupqan bäxäs, alarnıñ Prezident Şäymiev belän oçraşuı iñ berençe çiratta mäğlümät çaralarına täesir itte. Республика Татарстан gazetası berençe bitkä keräşen qızınıñ räsemen bastırıp, Çallı keräşen oyışmasınıñ 10 yıllığı xaqında xäbär itte. Bu moña qädär bulmagan xäl, çönki çuwaş, mari kebek xalıqlar rätendä torgan keräşennärneñ milli bäyrämnäre, alar tormışında bulğan waqiğälär turındağı xäbärlärgä basmalarnıñ soñğı bitlärendä genä urın tabıla ide. Bu urıs telle gazetanıñ pänceşämbe sanında etnograf Damir İsxaqovnıñ “Kreşçennıy, ämmä tatar” isemle mäqäläse dä basılıp çıqqtı. Ul anda mäsäläne centekläp tikşerä häm keräşennärgä tatar xalqınıñ ber öleşe bulıp qalu – bülenep çıqqanğa qarağanda, faidalıraq, digän fiker äytä.
Keräşen tatarlarınıñ möselman qärdäşläre belän mönäsäbätläre, millätne berniçä törkemgä bülü tırışlıqları, tatarnıñ eçke tarqawlığı -- bolar barısı da Tatarstan yäşläre gazetasında basılğan “Kem sin, tatar?” isemle mäqälädä telgä alına. Älege külämle mäqäläneñ avtorı Tatarstan Prezidentınıñ säyäsi kiñäşçese, ğalim Rafael Xäkim. Bu atnada mäqäläneñ berençe kisäge basılıp çıqtı. Anı Rafael Xäkim “Berdämlek” temasına bagışlıağan:
“Tatarlarğa ber äşäke sıyfat xas: törkemnärgä bülenep ber-bersen aşaw. Bu turıda küplär yazıp çıqtı. Min dä keşe yazmışlarınıñ borılışların küzätä-küzätä üz-üzemä şundıy soraw biräm: nigä şulay? Tatar milläteneñ xäle bolay da ciñel tügel läbasa. Ni öçen östämä qıyınlıqlar kiterep çıgarırğa?”
Waq-töyäk ambitsiälär xalıq yazmışınnan östenräk bula başladı, dip yaza Rafael Xäkimov. Avtor fikerençä, monıñ säbäpläre -- qollıq psixologiäsendä häm meskenlektä. Üz waqıtında Stolıpin tatarnıñ härber etnik törkemennän ädäbi tele bulğan ayırım xalıq yasarğa täqdim itkän häm şunıñ belän millätne yuqqa çıgarırğa niyätlägän, dip yaza Rafael Xäkim. Anıñ ideyälären bolşeviklar, soñınnan federal üzäktäge säyäsätçelär tormışqa aşırırga tırıştı. Ämmä xikmät alarda ğına tügel, dip sanıy Rafael äfände. Ğalimnär här milli törkemneñ ayırımlıqların taptı, dialektlar ürçette. İctimağıy oyışmalar da tatarnıñ berdämlege maqsatında eşlämäde, dip yaza ul.
“Bezneñ eşquarlarıbız qaida? İmamnarıbız, möftilärebez ni qılalar? Ä bezneñ yazuçılarıbız, şağirlärebez, fiker iälärebez ni eşli?- digän sorawlar quya Rafael Xäkim. Anıñ yazmasınnan tagın ber özek:
“Dönyada milli mädäniätlär arasında qatı konkurensiä bara. Bu köräştä eçke ğauğalardan xälsezlängän millätlärgä bernindi mömkinlek qaldırılmıy. Şuşı ğadi xaqiqätkä töşenü xalıq yazmışı öçen cawaplılıq xise tudıra. Härçaq istä totarğa kiräk: bez, tatarlar – ber xalıq. Därdmänd äytkänçä:
Tatarlıqtan tatar hiç ğär itärme, Keşe üz ismenä inqär itärme? Tatarlıqtan tatar uğlı tatarmın, Tatar tügel dimä – başıñ watarmın!
Kem sin, tatar? Uyan! Üz canıñnı tıñla häm cawap bir. Sineñ burıç - köçle bulu, dimäk millätneñ berdämlegen saqlaw. Alay ğına da tügel, sin üz tirägä törki häm başqa xalıqlarnı tuplarğa burıçlısıñ, çönki ildä butalış barğanda, kemder ğömümi kiläçägebez öçen dä cawaplılıqnı üz östenä alırğa tieş”.
Bu Rafael Xäkim fikerläre ide. Tatar milläte başqarırğa tieşle çaralar xaqında uy-fikerläre belän ul kiläse mäqälälärendä urtaqlaşırğa wäğdä itä.
Tuqay bülägenä däğwä itüçelärneñ icatına bağışlanğan mäqälälär bu atnada da basılıp kilde. Watanm Tatarstan gazetasınıñ sişämbe sanında Tatarstannıñ däwlät qıllı kvartetınıñ eşçänlege turında kompozitor Rinat Yenikeevnıñ häm tanılğan cırçı İlham Şakirovnıñ mäkäläläre dönya kürde. Şul uq gazetanıñ comğa sanında Rafael İlyasov Tuqay bülägenä layıq, dip xalıq artıstı Räşit Sabirov çığış yasadı. Mädäni Comğa gazetasında “La Primavera” orkestrınıñ icadi eşenä yuğarı bäyä birelde. Şunısı qızıqlı, Tuqaynıñ tuğan köne yaqınlaşqan sayın urıs telle basmalarda büläkkä layıq digän isemlekkä kergännär turında mäqälälär basıla başladı. Matbuğat küzätüeneñ axırında mäğlümät dönyasına qağılışlı ber xäbär belän tanıştırasım kilä.
Milli tereleş yılları tatar öçen ezsez ütmäsä dä, millätkä barıber mäğlümät citmi, dip sanıy qayber analizçılar. Säyäsätçe häm ğalim Rafael Xäkim äle genä telgä alğan “Sin kem, tatar?” digän mäqäläsendä tatar matbuğatında uqırlıq, ä televideniesendä qararlıq närsä yuq dip beldergän ide. Ämmä, Tatarstannan çittä milli mäğlümät çaraları tiräsendä xällär tağı da qatlawlıraq. Millionnan artıq tatar yäşägän Başqortostanda da şul uq xäl. Andağı Miras isemle tatar üzäge citäkçese Älfir Saqayev akademik İndus Tahirov belän oçraşu waqıtında bu xaqta açınıp söylägän.
Älfir Saqayev äytüençä, Bötentatar İctimağıy Üzägeneñ qorıltayı xaqında rus matbuğatı yazsa, tatar matbuğatına milli problemaların kütärergä röxsät itelmi, küräseñ. Başqortostannıñ Könbatış rayonında yaşäwçelär elekke zamanda Tatarstan radiosın tıñlap yuanğan. Ämmä, berniçä yıl elek milli tereleşneñ iñ qızğan çağında Tatarstan radiosınıñ qüäte 3 tapqır kimetelgän bulğan. Tapşırğıçnıñ qüäte 150 kWt bulğan bulsa, ul 50gä töşerelgän.
Bezgä bilgele bulğança, bu atnanıñ çärşämbesennän Tatarstan radiosınıñ qüäte 2 märtäbä arttırılğan. Bälkem xäzer 100 kWt qüätendä eşläwçe tapşırğıç yärdämendä Tatarstan radiosı Ufağa yaqin Irınburğa, işetelä başlar. Azatlıq radiosınıñ da näq şuşı dulqınnarda tapşırıluın iskä alsaq, bu üzgäreş xaq süzgä susağan keşelär öçen bik möhim. Ä xäzergä milli mäsäläne waqıtında häm obyektiv itep yaqtırta torğan gäzit –jurnallarnı kötäse qala. Anda basılğan mäqälälärneñ iñ möhimnäre turında kiläse küzätülärdä xäbär iterbez.
Matbuğat küzätüwen Bikä Timerova äzerläde
Watanım Tatarstan “Qorıltay millät bötenlegen qayğırta” digän yazma bastırdı. Anda Arzamas tatar mädäni üzäge räise Äxät Safiullinnıñ häm Udmurtiä tatar ictimağıy üzäge äğzäse Fänüs Gäzizullanıñ fikerläre urın aldı. İjaw yaqlarınnan kilgän millättäşebezne Qazannıñ tışqı qıyäfäte häm ruxi tormışı borçıy ikän:
“Barabızğa da mäglüm, Qazannıñ 1000 yıllığı aldınnan Tatarstan başqalası şaqtıy yañarış kiçerä. Qol Şärif mäçete Qazanğa nur östäp tora. Metro tözelä. Ämmä ruxi yaqtan üzgäreşlär kürenmi. Qazanda maxsus tatar aşları, kiem yortları yuq. Elegräk transpotta tuqtalışlarnı ike teldä iğlan itälär ide, xäzer urıs telendä genä qalğan”.
Udmurtiädän kilgän millättäşebezneñ Qazannan alıp qaytqan täesirläre menä şundıy.
Şähri Qazan gazetasında da älege qorıltayğa bağışlanğan yazma basılıp çıqtı. Gazetanıñ üz xäbärçese Xämzä Bädretdinov qorıltay turında täesirlären “Däwlätçelekkä ımsındıruçı milli däğwä” digän mäqäläsendä sürätläp birde. Время и Деньги gazetası milli xäräkättägelärneñ çıyını turında ike kön rättän yazmalar birde. Şuşı mäqälälärneñ berse – “Tatar İctimağıy Üzägeneñ belderülärenä bez künekkän inde” dip atala ide. Bu süzlärneñ avtorı - Robert Miñnullin ikän. Gazeta xäbärçese annan İctımağıy Üzäkneñ qorılatyı xaqında fikeren sorağaç, Däwlät Şurası räiseneñ urınbasarı şundıy bäyä birgän. Başqalardan ayırmalı bularaq Şähri Qazan häm Звезда Поволжья gazetası qorıltaynıñ eş qäğäzlären bastırıp çığardı.
Tatar temasın däwam itep Şähri Qazan tel mäsäläsenä qağılışlı mäqälä bastırdı. Älege basmada bu atnada Näsimä Äxmätcanovanıñ çığışı basılıp çıqtı. Bu mäqäläne Вечерняя Казань gazetasınıñ tatar telen uqıtuğa qarşı ütkärelgän aksiäsenä cawap dip qabul itärgä bula. “Tel betergä tieş tügel” digän mäqälädä Tatarstannıñ atqazanğan mädäniät xezmätkäre Näsimä Äxmätcanova telebezne här ölkädä kiñ qullanışqa kertegä kiräk, fänni oyışmalar, ministrlıqlar iñ berençe çiratta ciñel añlayışlı tel belän yazılğan däresleklär buldıru eşenä kereşsennär ide, digän teläklär äytä. Rusiäneñ milli säyäsät kontseptsiäse eşlänsä, Вечерняя Казань kebek gazetalarda milli qarşılıq tudıruğa xezmät itkän yazmalar kürenmäs ide, dip sanıy avtor. Älege basma üzeneñ tatar telen uqıtuğa bağışlanğan kampaniäsen uquçılar xatların bastırıp, xakimiät wäkilläreneñ eş ğämällären tänqıtläp häm qızğan xalıqnı çinovnikar belän söyläşterep alıp bardı. Şuşı gazeta ütkärgän turı elemtä xaqında Näsimä Äxmätcanova bolay yaza:
“Turı elemtäne uqığaç, üzennän-üze şundıy sorau tua: bez nindi zamanda, nindi ildä yäşibez? Nigä balasın tatarça uqıtırğa telämägän beräw, milli respublikanıñ yäşäw räweşenä, üsüwenä yoğıntı yasarğa omtıla? Nigä bezneñ uqıtuçılar armiäse, ğalimnärebez, yazuçılarıbız, sänğät ähellärebezneñ tawışları işetelmi? Ägär haman ielgän başnı qılıç kismi digän printsip belän yäşäsäk, qanunnarıbıznı üzgärtep, çigenep torsaq, telebez, dimäk, millätebez bötenläy yotılıp betmäs dip kem äytä ala?”
Avtor kütärgän mäsälälär aktual häm möhim, ämmä alda äytelgän urıs telle gazetanıñ tatar telenä qarşı ütkärgän kampaniäsenä inde yartı yıl waqıt ütte.
Keräşennär tiräsendä qupqan bäxäs, alarnıñ Prezident Şäymiev belän oçraşuı iñ berençe çiratta mäğlümät çaralarına täesir itte. Республика Татарстан gazetası berençe bitkä keräşen qızınıñ räsemen bastırıp, Çallı keräşen oyışmasınıñ 10 yıllığı xaqında xäbär itte. Bu moña qädär bulmagan xäl, çönki çuwaş, mari kebek xalıqlar rätendä torgan keräşennärneñ milli bäyrämnäre, alar tormışında bulğan waqiğälär turındağı xäbärlärgä basmalarnıñ soñğı bitlärendä genä urın tabıla ide. Bu urıs telle gazetanıñ pänceşämbe sanında etnograf Damir İsxaqovnıñ “Kreşçennıy, ämmä tatar” isemle mäqäläse dä basılıp çıqqtı. Ul anda mäsäläne centekläp tikşerä häm keräşennärgä tatar xalqınıñ ber öleşe bulıp qalu – bülenep çıqqanğa qarağanda, faidalıraq, digän fiker äytä.
Keräşen tatarlarınıñ möselman qärdäşläre belän mönäsäbätläre, millätne berniçä törkemgä bülü tırışlıqları, tatarnıñ eçke tarqawlığı -- bolar barısı da Tatarstan yäşläre gazetasında basılğan “Kem sin, tatar?” isemle mäqälädä telgä alına. Älege külämle mäqäläneñ avtorı Tatarstan Prezidentınıñ säyäsi kiñäşçese, ğalim Rafael Xäkim. Bu atnada mäqäläneñ berençe kisäge basılıp çıqtı. Anı Rafael Xäkim “Berdämlek” temasına bagışlıağan:
“Tatarlarğa ber äşäke sıyfat xas: törkemnärgä bülenep ber-bersen aşaw. Bu turıda küplär yazıp çıqtı. Min dä keşe yazmışlarınıñ borılışların küzätä-küzätä üz-üzemä şundıy soraw biräm: nigä şulay? Tatar milläteneñ xäle bolay da ciñel tügel läbasa. Ni öçen östämä qıyınlıqlar kiterep çıgarırğa?”
Waq-töyäk ambitsiälär xalıq yazmışınnan östenräk bula başladı, dip yaza Rafael Xäkimov. Avtor fikerençä, monıñ säbäpläre -- qollıq psixologiäsendä häm meskenlektä. Üz waqıtında Stolıpin tatarnıñ härber etnik törkemennän ädäbi tele bulğan ayırım xalıq yasarğa täqdim itkän häm şunıñ belän millätne yuqqa çıgarırğa niyätlägän, dip yaza Rafael Xäkim. Anıñ ideyälären bolşeviklar, soñınnan federal üzäktäge säyäsätçelär tormışqa aşırırga tırıştı. Ämmä xikmät alarda ğına tügel, dip sanıy Rafael äfände. Ğalimnär här milli törkemneñ ayırımlıqların taptı, dialektlar ürçette. İctimağıy oyışmalar da tatarnıñ berdämlege maqsatında eşlämäde, dip yaza ul.
“Bezneñ eşquarlarıbız qaida? İmamnarıbız, möftilärebez ni qılalar? Ä bezneñ yazuçılarıbız, şağirlärebez, fiker iälärebez ni eşli?- digän sorawlar quya Rafael Xäkim. Anıñ yazmasınnan tagın ber özek:
“Dönyada milli mädäniätlär arasında qatı konkurensiä bara. Bu köräştä eçke ğauğalardan xälsezlängän millätlärgä bernindi mömkinlek qaldırılmıy. Şuşı ğadi xaqiqätkä töşenü xalıq yazmışı öçen cawaplılıq xise tudıra. Härçaq istä totarğa kiräk: bez, tatarlar – ber xalıq. Därdmänd äytkänçä:
Tatarlıqtan tatar hiç ğär itärme, Keşe üz ismenä inqär itärme? Tatarlıqtan tatar uğlı tatarmın, Tatar tügel dimä – başıñ watarmın!
Kem sin, tatar? Uyan! Üz canıñnı tıñla häm cawap bir. Sineñ burıç - köçle bulu, dimäk millätneñ berdämlegen saqlaw. Alay ğına da tügel, sin üz tirägä törki häm başqa xalıqlarnı tuplarğa burıçlısıñ, çönki ildä butalış barğanda, kemder ğömümi kiläçägebez öçen dä cawaplılıqnı üz östenä alırğa tieş”.
Bu Rafael Xäkim fikerläre ide. Tatar milläte başqarırğa tieşle çaralar xaqında uy-fikerläre belän ul kiläse mäqälälärendä urtaqlaşırğa wäğdä itä.
Tuqay bülägenä däğwä itüçelärneñ icatına bağışlanğan mäqälälär bu atnada da basılıp kilde. Watanm Tatarstan gazetasınıñ sişämbe sanında Tatarstannıñ däwlät qıllı kvartetınıñ eşçänlege turında kompozitor Rinat Yenikeevnıñ häm tanılğan cırçı İlham Şakirovnıñ mäkäläläre dönya kürde. Şul uq gazetanıñ comğa sanında Rafael İlyasov Tuqay bülägenä layıq, dip xalıq artıstı Räşit Sabirov çığış yasadı. Mädäni Comğa gazetasında “La Primavera” orkestrınıñ icadi eşenä yuğarı bäyä birelde. Şunısı qızıqlı, Tuqaynıñ tuğan köne yaqınlaşqan sayın urıs telle basmalarda büläkkä layıq digän isemlekkä kergännär turında mäqälälär basıla başladı. Matbuğat küzätüeneñ axırında mäğlümät dönyasına qağılışlı ber xäbär belän tanıştırasım kilä.
Milli tereleş yılları tatar öçen ezsez ütmäsä dä, millätkä barıber mäğlümät citmi, dip sanıy qayber analizçılar. Säyäsätçe häm ğalim Rafael Xäkim äle genä telgä alğan “Sin kem, tatar?” digän mäqäläsendä tatar matbuğatında uqırlıq, ä televideniesendä qararlıq närsä yuq dip beldergän ide. Ämmä, Tatarstannan çittä milli mäğlümät çaraları tiräsendä xällär tağı da qatlawlıraq. Millionnan artıq tatar yäşägän Başqortostanda da şul uq xäl. Andağı Miras isemle tatar üzäge citäkçese Älfir Saqayev akademik İndus Tahirov belän oçraşu waqıtında bu xaqta açınıp söylägän.
Älfir Saqayev äytüençä, Bötentatar İctimağıy Üzägeneñ qorıltayı xaqında rus matbuğatı yazsa, tatar matbuğatına milli problemaların kütärergä röxsät itelmi, küräseñ. Başqortostannıñ Könbatış rayonında yaşäwçelär elekke zamanda Tatarstan radiosın tıñlap yuanğan. Ämmä, berniçä yıl elek milli tereleşneñ iñ qızğan çağında Tatarstan radiosınıñ qüäte 3 tapqır kimetelgän bulğan. Tapşırğıçnıñ qüäte 150 kWt bulğan bulsa, ul 50gä töşerelgän.
Bezgä bilgele bulğança, bu atnanıñ çärşämbesennän Tatarstan radiosınıñ qüäte 2 märtäbä arttırılğan. Bälkem xäzer 100 kWt qüätendä eşläwçe tapşırğıç yärdämendä Tatarstan radiosı Ufağa yaqin Irınburğa, işetelä başlar. Azatlıq radiosınıñ da näq şuşı dulqınnarda tapşırıluın iskä alsaq, bu üzgäreş xaq süzgä susağan keşelär öçen bik möhim. Ä xäzergä milli mäsäläne waqıtında häm obyektiv itep yaqtırta torğan gäzit –jurnallarnı kötäse qala. Anda basılğan mäqälälärneñ iñ möhimnäre turında kiläse küzätülärdä xäbär iterbez.
Matbuğat küzätüwen Bikä Timerova äzerläde