Accessibility links

Кайнар хәбәр

Title News


«Ğäcäp xäl, ällä tatar xalqında yäş buın bötenläy yuqmı?Uylap qarasañ, tanış-beleşlärneñ balaları, onıqları da bar kebek. Alaysa nigä soñ tatar xalqınıñ kiläçäge turındağı mäs’älälär kütärelgän forumnarda sin yuq? Tatar konsertlarına da ölkän buın yöri. Sin bezneñ yazuçılar, rässamnar belän oyıştırılğan oçraşularğa da barmıysıñ, kürgäzmälärdä dä kürenmiseñ. Ällä Sin, inde 20-30 yäştä buluıña da qaramastan, ata-anañ öçen ällä haman da bala, ictimaği faydalı eşlär öçen ölgerep citmägän zatmı? Dörestän dä, Sin nindider maqsatsız, bitaraf, säyäsätne añlamawçı, xättä üz tarixıñnı da naçar belüçe bulıp toyılasıñ» (Şähri Qazan)

Tatarnı barlar çaq. Tatarstan yäşläre) gäzitendä bu atnada menä şulay isemlängän yazma basılıp çıqtı. Bu mäqälädä süz Tatarstan Prezidentınıñ Rusiä töbäklärennän kilgän tatar ictimaği xäräkätläre wäkilläre häm eşmäkärläre belän küreşüe xaqında bara. Tatarstan yäşläre xäbärçese Riman Ğilemxanov bu oçraşu xaqında yazğanda, Mintimer Şäymievneñ tatar xalqınıñ qıyın xäldä qaluın böten cämäğätçelek aldında açıqtan-açıq söyli başlawına iğtibar itä. Bu ciında qatnaşqan Ästerxan wäkile, andağı tatarlar latin grafikasına küçergä ezer bulsalar da, Tatarstannıñ ikelänüe çabudan totıp tora, dip äytkän. Riman Ğlemxanov : «Döres, M.Şäymiev haman da ikelänä. Oçraşuda ul bu xaqta turıdan-turı äytte. «Latinğa küçep, çittä yäşäwçe tatarlarnı üz qulıbız belän üzebezdän ayırmabızmı? Başqa töbäklärdä köç-xäl belän açılğan tatar mäktäpläre latinğa ansat qına küçärlärme? Latin yazuı yıraq çit illärdä, mäsälän, AQŞta, Finländiädä yäşäwçelär öçen bik qulay, ämmä alarnıñ sanı bik az», — dide ul. Minemçä, Prezidentnı xäref alıştırunıñ säyäsi yağı kübräk borçıydır. Prezidentnı Rusiä belän Tatarstannıñ köçlär çağıştırmasınıñ bezneñ faydağa bulmawı uylandıradır. Häm anıñ ikelänüen çittä yäşäwçe tatarlar bik tä sizgän» — dip yaza Ğilemxanov Tatarstan yäşläre gäzitendä. Восточный экспресс gäzite dä şul xaqta yazdı. «Millätne biznes qotqara alırmı?» digän mäqäläneñ avtorı iğtibarnı

ayıruça Prezidentnıñ ber süzenä yunältä. Ul anda «Tatarstan konstitutsiäsendä tatar xalqı digän süzneñ yuqqa ğına kertelmäwen, çittäge qärdäşlärebezgä yärdäm kürsätü öçen büdjetta aqça qaralu mömkinlege xaqında äytkän bulğan. Звезда Поволжья gäzite şuşı uq fikerne däwam itep, çittäge tatar mäs’äläläre belän şöğıllängän vitse-premyer wazıyfasınıñ kertelüe mömkin, respublika tatar eşmäkärlärenä «Tatarstan» säwdä yörtların tözärgä yärdäm itäçäk, dip xäbär itte. Tatar matbuğatında, şulay uq, latin grafikasınf ğämälgä kertergä röxsät itmägän qanun xaqında da borçu tulı çığışlar bu atnada da dönya kürde. Mädäni Comğa gäziteneñ «Tuğan tel» quşımtasında «Däşmi qala almıym» digän yazma urın aldı. Quşımtanıñ möxärrire İldar Nizamov bolay di anda. «Tağın latin yazuı xaqında süz alırğa mäcbürbez. Can da tartmıy, qul da barmıy. Hiç kiräksez, buş süz ikänen belä torıp, waqıtıbıznı, gäzit urının israf itäbez. Tik nişlämäk kiräk, bezne, çınnan da, mäcbür itälär: RF Däwlät Duması 5 iyündäge utırışında Rusiä Federatsiäsendäge milli respublikalarda däwllät telläre yazuı tik kirill alfavitında ğına bulırğa tieş, digän tözätmäne kertte. Ana telebezgä tağı da ber astırtın höcüm! Tatar tele üz asılın saqlıy alsın öçen, bügen aña iñ qulayı latin yazulı alfavit ikäne bernindi şik-şöhbäsez, bäxässez buluğa da qaramastan, xalıqqa, cämäğätçelekkä şuşı xaqiqätne tanıttırmasqa, inde tanıy başlağaç, ğämälgä aşırırğa niçek tä yul quydırmasqa mataşular berse artınnan ikençese yabırılıp qına tora». İldar Nizamov bu mäqäläne yazuın, däşmi qala almawı belän añlata. Bügen awızğa su qabu - ul älege cinäyätçel «tözätmäne» qabul itkändä törle säbäplär tapqan bulıp, tawış birgändä «qaçqan» yäisä «bitaraf» bulıp qılanğan, şulay itep öslärennän cawaplılıqnı töşerergä azaplanğan deputatlar safına basu bulır ide, dip fikerläre belän urtaqlaşa İldar Nizamov Mädäni Comğa gäziteneñ «Tuğan tel» quşımtasında. Latin grafikasın tıyu teması urıs telle gäzitlärne dä bitaraf qaldırmadı. İnde xäbär itkänebezçä, Tatarstan qanunnarın mäxqämägä birgän, «suveren» xaqimiätlärneñ tırnaq astınnan ker ezläwçe, suverenitiet töşençäsen önäp betermäwçe jurnalist Lev Ovrutskiy, latin grafikasın yaklaw eşenä kereşte. Şuşı atnada Mосковский Комсомолецnıñ Tatarstandağı quşımtasında, «bu Duma eşe tügel-3» digän çirattağı yazma dönya kürde. Gäzit möxärrire äytüençä, älege tözätmä belän qänäğät bulmıyça, redaksiägä xat yullağan keşelärneñ sanı inde ber meñgä citkän ikän. Gäzittä berniçä xattan özeklär basılıp çıqtı. Şunısı qızıq, berniçä millättäşebez, latin grafikasın tıyuğa mönäsäbät belderep, fikerlären urıs telendä latin xärefläre belän beldergän. Mäsälän, Mäskäwdä yäşäwçe Marat Däwlät-Kildeyevnıñ häm Ankarada yäşäwçe Säğit Xäyrineñ iğlannarın latin xäreflären belgän härkem uqıy ala. Däwlät-Kildeyeev bolay dip yazğan anda. «Dumanıñ bu aksiäse tatarlarnı qarşı çığarğa etäräçäk häm Rusiäneñ cimerelgän könen yaqınaytaçaq. Mäsälän, milli azçılıqnı izgän Rusiägä xalıqara oyışmalarda urın tabılmayaçaq. Yäğni, Rusiädä yäşäü däräcäse haman da şulay tübän bulıp qalaçaq». Mölekov İskändär Marat ulı da redaksiägä xat cibärgän. Annan ber özek belän bez dä tanışıyq. «Çınnan da, bezgä närsäder bulğan. Massaküläm psixoz. Rusiä totalitarizmğa taba bara. Bu barıbız öçen dä, urıs, tatar, yähüd häm çuwaş öçen dä qurqınıç. Bu şunıñ işäräse. Bez, demokratiä öçen berdäm köräşergä tieş. Demokratiägä qurqınıç yanıy häm moña Duma deputatları gäyeple. Tatarstan wäkillärenä oyat bulırğa tieş». Gäzittä basılğan başqa xatlar da, äle genä uqıp kitkän fikerlär belän awazdaş. Ğomumän, bu çarağa başqa jurnalistlar da, mäğlümät çaraları da teläktäşlek kürsätä. Республика Татарстан gäzite Lev Ovrutskiynıñ kisken fiker belderüe häm şuşı çaranı oyıştıruı xaqında üz uquçılarına xäbär itte. Anda basılğan mäğlümätlärgä qarağanda, Däwlät Şurası räise Färit Möxämmätşin, «Bu Duma eşe tügel» digän aksiäne qıyu adım dip atagan häm ixtiramğa layıq, dip äytkän bulğan. Восточный экспресс gäzitendä çığıp kilüçe häm tatarlarğa bağışlanğan «Tatar ğasırı» quşımtası Rafael Xäkimneñ «Kem sin, tatar?» digän mäqälälär şälkemenä qaytawazlar bastırdı. Gäzit xezmätkärläre yazuınça, älege mäqäläne tikşerü kübesençä internet säxifälärendä alıp barılğan. Şuşı fikerlär belän kübräk uquçılar tanışsın dip, xäbärçelär alarnı gäzittä dä bastırıp çığarğan. Mäsälän anda, Äğdäs Borxanovnıñ xatına küz salırğa bula. Ul anda Rafael Xäkim qızıqlı ğına mäqälä yazğan, ämmä anda tänqit utına totarlıq urınnar da bar, dip yaza. Çallı şähärendä yäşäwçe Salawat avtornıñ möselman xatın-qızlarnıñ kienü räweşenä tel tiderüen ğafu itä almıy. Tübän Kamada yäşäwçe Färit Zahidullanıñ çığışı başqalar belän çağıştırğanda külämleräk. Bu çığışnıñ avtorı, Rafael Xäkimneñ cädidçelek turındağı süzläre belän kileşmäwen äytä, islam tarixı, mäğrifätçelek xaqında tirän belem bulmawında gäyepli. Latviädä yäşäüçe millättäşebez Maris ta, Rafael Xäkim mäqäläsen uqığan häm annan soñ şundıy qaynar çığış yasağan. «Rafael Xäkim ber-bersen aşaw sıfatın, tatarlarğa ğına xas, dip yaza. Bu millätkä qaramıy, bik küp keşelärgä dä xas. Mäsälän, bezneñ Pribaltikada urıslar, ukrainnar, beloruslar, ärmännär, yähüdlär, polyaklar häm başqalarnıñ berdäm oyışmaları yuq. Alar ber-berse belän talaşıp tuya almıylar. Millätne bülgäläw turında da, avtornıñ fikerläre belän kileşmim. Patşa zamanındağı xökümät belorus häm uqrainnarnı urıs dip yazdırğan bulğan. Sez, şulay uq, başqortlarnıñ möstäqıllegen inqär itäsez. Keräşennär xaqındağı fikerläregezne uqığannan soñ, ğömümän, mäqäläne uqudan taşlap, çitkä quydım. Möstäqıl xalıq bulırğamı, yuqmı, üzläre xäl itsennär». Maris äfändeneñ Tatarstannan çittä yäşäwe sizelä. Ul Tatarstandağı problemalarnı bik añlap betermi kebek, digän tä'sir qala. Ämmä şunısı bäxässez, ul millätneñ yazmışına bitaraf tügel. Şundıy uq tıñğısız, qaynar, yäş keşelärgä «Watan» firqäse citäkçese dä ömet itä. Bu atnada Şähri Qazan gäzite Möxämmät Minaçevnıñ «Qayda sin, kiler buın?» digän mäqäläsen bastırdı. Möxämmät äfände yeget-qızlarnı küz aldında totıp uquçılarğa, “sin”, dip möräcäğät itä. Mäqälädä mondıy süzlär bar. «Gäcäp xäl, ällä tatar xalqında yäş buın bötenläy yuqmı?Uylap qarasañ, tanış-beleşlärneñ balaları, onıqları da bar kebek. Alaysa nigä soñ tatar xalqınıñ kiläçäge turındağı mäs’älälär kütärelgän forumnarda sin yuq? Tatar konsertlarına da ölkän buın yöri. Sin bezneñ yazuçılar, rässamnar belän oyıştırılğan oçraşularğa da barmıysıñ, kürgäzmälärdä dä kürenmiseñ. Ällä Sin, inde 20-30 yäştä buluıña da qaramastan, ata-anañ öçen ällä haman da bala, ictimaği faydalı eşlär öçen ölgerep citmägän zatmı? Dörestän dä, Sin nindider maqsatsız, bitaraf, säyäsätne añlamawçı, xättä üz tarixıñnı da naçar belüçe bulıp toyılasıñ», dip yaza anda Möxämmät Minaçev häm yäşlärne ictimaği eştä qatnaşırğa, üzeneñ «Watan» firqäsenä kerergä çaqıra. Matbuğatta yañğırağan bu çığışlarğa cawap birüçelär bulırmı-yuqmı, çın küñeldän yäki can tüzmägännän, açulanıp, näfrät totıp äytelgän süzlär uquçılar küñelenä barıp citärme yuqmı, kiläse atna matbuğatı kürsäter. Küzätüne Bikä Timerova äzerläde.
XS
SM
MD
LG