Bu atnada Rusiä Däwlät Duması latinnı kire qaqtı. Şul nisbättän Tatarstan matbuğatında küpçelek yazmalar şul waqiğanı taswirlawdan ğibärät buldı. Härber basmada diärlek prezident Mintimer Şäymievneñ bu uñaydan «İnterfax» agentlığına birgän intervyusı basıldı. Monnan tış bu mäsälädä törle ğälimnärneñ uy-fikerläre kiterelde. Qısqası, awırtmağan başqa timer taraq. Ber tatar başına başta Tişkov buldı, xäzer latin.
Tişkovqa kilgändä, Şähri Qazan gäcitendä «Şaqtıy üzençälekle mönäsäbät» digän qızıqlı yazma dönya kürgän:
Xalıq sanın aluda millät häm telne açıqlaw öçen «etnologik alım» eşkä cigelgän. Valeriy äfändene millät sanı tügel, Rusiä natsmennarınıñ etnosları qızıqsındırğan. Şunısı säyer: ul «alım» nigäder urıs milläten çitlätep ütä. Ä bit çın federatsiä etnologik törkemnärdän tügel, milli, tigez xoquqlı respublikalardan tözelä. «Vladeete li Vı russkim yazıkom?» digän soraw üze zur tabışmaq. Äle, Sez urıslaşıp betmädegezme?» digän soraw birelsä, añlayışlıraq bulır ide- di älege yazma avtorı Kamil İbrahim.
Monnan tış, ul Çeçnyada suğışnı tuqtatmıyça xättä häläk bulğannarnıñ da san isäben alu mömkin tügellegen, keräşen tatarların urısqa äyländerep, tatar sanın kimetü öçen islam faktorı «eşkä» cigelüe turında äytä. Şuşı uq Şähri Qazanda Ğäliäsqär Xämitovnıñ «Bülgälämi, berläşterä» digän yazması basılğan. Ul oktäber ayında şuşı uq gäcittä Sankt-Peterburgtan Rinat Wälineñ Rusiä töbäklärendä oyışqan milli-mädäni avtonomiälärneñ millätne bülüe turındağı yazmağa cawap bulıp tora:
Avtonomiälär tatar xalqın tuplarğa, berdäm itärgä yärdäm itä. Rinat äfände, küräseñ qanunnı centekläp öyränmägän, xättä iğtibar belän uqıp ta çıqmağan. Yuğisä küñel qabul itmäslek fikerne alğa sörmäs ide - di Ğäliäsqär äfände.
Äye, tatarlarnıñ dustanä yäşäwläre kübeseneñ eçen poşıra. Millättäşlärebez tatulığın xättä udmurtlar da bilgeläp uzğan. Watanım Tatarstan gäcitendäge «Bigerlär äle tağın kilerlär» isemle yazma şul xaqta söyli. İjevskiğa Rusiä xalıqlarınıñ telläre häm ädäbiätläre buyınça olimpiadağa barğan studentlar şunı açıqlağannar: iñ köçle milli xäräkätlär – Tatarstanda, iñ alğa kitkän tel beleme, ädäbiät häm tarix fäne – tatarlarda, iñ nıqlı milli rux, watanpärwärlek tä – bezdä. Ä şul waqıtta deputat Vladimir Jirinovskiy cäyge kanikuldan Däwlät Dumasınıñ plenar utırışına ber qoçaq yaña ideyälär belän qaytıp töşkän. Monı Mädäni comğa gäcite xäbär itä. Ul Rusiä Prezidentın monnan soñ «Verxovnıy pravitel'» dip atau turında täqdim belän çıqqan:
Qıtaydağı kebek «Velikiy kormçiy» yäki yaponnar ürnägendä «imperator» dip yörtä başlamasalar yarıy inde. Bulır, bulır anısı da bezdä. Tik äle Federatsiä subyektları bulıp sanalğan Tatarstan, Başqortostan, Çuwaşstan kebek Mäskäwneñ tamaq töbendä qılıç bulıp utırğan respublikalar ğına beraz qulnı tota, artığın cäyelergä irek birmi. Xäyer alarnıñ awızların tomalau mömkinlege inde qul citmäslek närsä tügel buğay. Änä, Başqortostan prezidentı Mortaza Räximov inde bügen ük üz ixtıarı belän prezident känäfiennän waz kiçep, bütännärgä ürnäk kürsätergä äzer - di «Eşe yuqlar eş tapqan…» digän yazmasında Äxät Fazılcanov.
Ä Tatarstan yäşläre gäcite Däwlät Dumasında minimal' xezmät xaqın arttıru tiräsendä tawış qupqanın yaza. Xezmät xaqı kiläse yılnıñ közenä häm nibarı 150 sumğa ğına artırğa tieşlegen bäyän itä. Küp kenä deputatlar äle monı da küpsengän ikän. «Qıybatqa töşkän demokratiä» digän bu yazmada saylawlarğa kitkän millionnar turında yazıla:
Dumağa saylanu ber deputatqa 100 meñnän alıp 300 meñ dollarğa qädär töşä. Ä xökümät öçen kiräkle keşene deputat itü urtaça 20 million dollarğa, partiä isemlege buyınça saylaw 30-50 million dollarğa töşä. Qayçaq, älege aqçalarnı aç xalıqqa ğına birsälär ide, dip uylap quyasıñ. Yuq şul, demokratiä digän närsä bezdä bik qıymmätkä töşä - dip yaza Tatarstan yäşläre. Dumada xökümät öçen ayırım «kesä» barlığın da äytä avtor. «Här yılnı Dumadamı ul, parlamenttamı, uzğan yılnıñ büdjet ütäleşenä yomğaq yasağanda qayber tarmaqlarğa büdjetta qaralğan aqçalarnıñ fälän protsentqa ğına ütälüe açıqlana. Qalğanı şuşı kesägä keräder dä inde anıñ», - di Riman Ğilemxanov.
Bötendönya tatar kongressı ütügä 3 ayğa yaqın waqıt uzdı. Şuña da qaramastan basmalarda, ayıruça jurnallarda älege cıyınnı taswirlap yazğan mäqälälär çığa tora. Xoquq häm xäyät ictimağıy-xoquqıy jurnalnıñ yaña sanı da III Bötendönya tatar kongressı küreneşlärennän torğan fotoräsemnär belän açıla. Basmada kongressnıñ barışı taswirlana, Mintimer Şäymiev çığışı birelä, Rusiä prezidentı Vladimir Putinnıñ Qazanda bulğanda kütärelgän mäs'älälär xaqında bäyän itelä. «Real' federalizm: mäsälälär häm qararlar» digän säxifädä çıqqan «Xalıq xoquqı - demokratiä töbe», digän yazma şulay uq iğtibarğa layıq. Tatarstan Respublikasınıñ keşe xoquqları buyınça wäkile Räşit Wäğizov bu yazmasında Rusiä belän subyektlarnıñ wäqälätlärne büleşüe, keşelär häm xalıqlar xoquqların yaqlau turında süz alıp bara:
Rusiä kebek küpmillätle däwlättä Yevropa konventsiäseneñ keşe xoquqların yaqlaw häm ireklegen buldıru turındağı 15 mätdäsen istä totıp eş itärgä kiräk. Anda ceneskä, rasağa, telgä, dingä, säyäsi qaraşlarğa, milli häm sotsial' çığışqa, milli azçılıqqa qarağannarnı diskriminatsiälärgä yaramağanlığı yazıla - dip äytä Räşit Wäğizov.
Tağın ul Rusiädä keşe xoquqları belän xalıq xoquqları ayırılıp qaralğanğa borçıluın belderä. Xalıqlar xoquqlarına bik az iğtibar birelä, di. Şuña xalıqlar xoquqları Deklaratsiäsen qabul itü zarurlığın äytä. Çönki milli mäs'älälär turıdan-turı keşe xoquqları häm irege belän bäyle. «Demokratiäne küpçelek taqqan säyäsät, dip añlarğa kiräkmi. Çın demokratiä ul cämğıätneñ etnik, konfessional' häm sotsial' yaqların, küpçelekneñ genä tügel azçılıqnıñ da mänfäğätlären yaqlau», - di ul. Ämmä, Rusiädä millätlärne üsterügä, etnik üzbilgelänü häm tigezlekkä qarağan milli säyäsät yuq. Monı keşe xoquqları buyınça wäkil Räşit Wäğizov ta bilgeläp uza häm eşli torğan milli säyäsätne buldıruda üz täqdimnären kiterä.
Qanunnarğa kilgändä, ul subyektlarnıñ Konstitutsiäse Rusiänekenä qarağanda alğaraq kitkänen bilgeläp uza. Häm şaqtıy ğına dälillär dä kiterä. Xoquq häm xäyät jurnalındağı «Massaküläm mäğlümät çaraları turındağı qanun barısın da sälämätländeräçäk» digän yazma da uquçılarnı bitaraf qaldırmas. Anda Rusiä jurnalistlar berlege särkätibe Mixail Fedotov massaküläm mäğlümät çaraları turında Däwlät Dumasına kertelgän yaña qanun proektı xaqında süz alıp bara.
Gäcit-jurnallar, radio-televidenie yä däwlätneke, yä munitsipal', yä şäxsi bulırğa tieş. Bez cämğıätne Könbatışqa qarap tözibez, ä anda bötenläy diärlek däwlät gäcitläre yuq. Basmalarnı şäxsi kompaniälärgä birep bez anıñ sıyfatın ğına yaxşırtaçaqbız - digän fikerdä tora Rusiä jurnalistları soyuzı särkätibe.
Xoquq häm xäyät jurnalında tağın «Rusiädä yodrıq säyäsäte» digän Tatarstan Konstitutsiäse, «Tarixqa üz säxifäñne yaz» digän xalıq sanın isäpkä alu, avtorlar xoquqın yaqlawğa bağışlanğan qızıqlı yazmalar bar.
Ber yıl elek Çallıda Mäydan isemle ädäbi-näfis, ictimağıy jurnal çığa başladı. Häm sannan-sanğa ul uquçılar arasında populyarlıq yawlıy bara. Basmanıñ Bötendönya tatar kongressına bağışlap çıqqan sanınnan tatar dönyasına qarağan küp qızıqlı ğına, sallı-sallı yazmalar uqırğa mömkin ide. Häm ul jurnal dönyanıñ törle poçmağınnan cıyılğan kongress qunaqları küñellärendä cılı tä'sir qaldırdı. Bu könnärdä Mäydannıñ çirattağı sanı dönya kürde. Anda tatar kongressı turındağı yazmalardan tış, «Tatar moxite» säxifäsennän Qırğızıstan, Ästerxan, Kirov, Samar, Tömän ölkälärendä yäşäwçe millättäşlärebez xaqında eçtälekle yazmalar uqırğa mömkin. Rafail Taqtaşnıñ «Äniem turında döreslek» digän yazması Hadi Taqtaşnıñ berençe xatını Gölçirä Xämzinä turındağı istäleklärdän ğibärät. «Ğilem wä tärbiä», «Şifa», «Tayanıç», «Zaman», «Mäydançıq» quşımtaları mäğärif, sälämätlek, xalıqnı sotsial' yaqlaw, yäşlär häm balalarğa bağışlana. Jurnaldan tağın törle şağir icatları, ädäbi äsärlär belän tanışırğa mömkin.
Söyembikä jurnalınıñ noyäber sanı kübräk analar könenä bağışlanıp çıqqan disäm, yalğış bulmas. Anda tormışta oçrıy torğan ğibrätle xällärne tasfirlağan caneşetkeç tä, küñelne tınıçlandıruçı yazmalar da uqırğa mömkin. «Tatar dönyası» säxifäsendä «Buında tipkän qan qalır» digän yazma jurnalistnıñ Ulyan ölkäseneñ Barış rayonı Zöya Başı awılına säyäxäte turında yazıla. Baqsañ, monda fabrikant Aqçurinnar manufakturası urnaşqan bulğan ikän:
1763 yılnı Petr I tatarlarğa da böten Rossiä buylap säwdägärlek itü xoquqı birä. Sember gubernasında yäşäwçe xälle krest'yan Abdulla Aqçurin da yon cıyep, satu eşenä kereşä. Atalarınıñ eşen däwam itüçe ulları İdel, Ural aryaqlarına uq çığıp säwdä itälär, cıyğan yon öçen aqça urınına bakaleya towarları, xucalıq kiräk-yarağı täqdim itälär. Şunıñ belän bayıp kitälär. Aqçurinnar näsele şulay bilgele näselgä äylänä. Äsfändiärneñ qızı Zöhrä cämäğät eşleklese, säyäsätçe, ataqlı mäğrifätçe İsmäğil Gasrinskiyğa kiäwgä çığa. «Tärceman» gäciten çığaruda ireneñ uñ qulı bula ul. Redaksiäneñ matdi xäle awırayğanda, Zöhrä östälgä üzeneñ qimmätle bizänü äyberlären çığarıp sala - di Gölnur Safiullina. Şulay uq tatar şağire Ğabdulla Tuqaynıñ da bu yortta bulğanlığı äytelä. Qımızğa çıqırılğan Tuqay biredä 7-8 kön yäşäp kitkän. Bu mäqälädän tatar tarixın çağıldırğan tağın şaqtıy ğına yañalıqlar belergä bula. Söembikädä Roza Kamaletdinovanıñ tarixi romannar avtorı Mösäğit Xäbibullin belän äñgämäse dä iğtibarğa layıq. Bu yazmadan yazuçınıñ tormışqa, mäxäbbätkä qaraşı, icatnı niçek bäyäläwe turında belergä bula.
Landış Xarrasova
Tişkovqa kilgändä, Şähri Qazan gäcitendä «Şaqtıy üzençälekle mönäsäbät» digän qızıqlı yazma dönya kürgän:
Xalıq sanın aluda millät häm telne açıqlaw öçen «etnologik alım» eşkä cigelgän. Valeriy äfändene millät sanı tügel, Rusiä natsmennarınıñ etnosları qızıqsındırğan. Şunısı säyer: ul «alım» nigäder urıs milläten çitlätep ütä. Ä bit çın federatsiä etnologik törkemnärdän tügel, milli, tigez xoquqlı respublikalardan tözelä. «Vladeete li Vı russkim yazıkom?» digän soraw üze zur tabışmaq. Äle, Sez urıslaşıp betmädegezme?» digän soraw birelsä, añlayışlıraq bulır ide- di älege yazma avtorı Kamil İbrahim.
Monnan tış, ul Çeçnyada suğışnı tuqtatmıyça xättä häläk bulğannarnıñ da san isäben alu mömkin tügellegen, keräşen tatarların urısqa äyländerep, tatar sanın kimetü öçen islam faktorı «eşkä» cigelüe turında äytä. Şuşı uq Şähri Qazanda Ğäliäsqär Xämitovnıñ «Bülgälämi, berläşterä» digän yazması basılğan. Ul oktäber ayında şuşı uq gäcittä Sankt-Peterburgtan Rinat Wälineñ Rusiä töbäklärendä oyışqan milli-mädäni avtonomiälärneñ millätne bülüe turındağı yazmağa cawap bulıp tora:
Avtonomiälär tatar xalqın tuplarğa, berdäm itärgä yärdäm itä. Rinat äfände, küräseñ qanunnı centekläp öyränmägän, xättä iğtibar belän uqıp ta çıqmağan. Yuğisä küñel qabul itmäslek fikerne alğa sörmäs ide - di Ğäliäsqär äfände.
Äye, tatarlarnıñ dustanä yäşäwläre kübeseneñ eçen poşıra. Millättäşlärebez tatulığın xättä udmurtlar da bilgeläp uzğan. Watanım Tatarstan gäcitendäge «Bigerlär äle tağın kilerlär» isemle yazma şul xaqta söyli. İjevskiğa Rusiä xalıqlarınıñ telläre häm ädäbiätläre buyınça olimpiadağa barğan studentlar şunı açıqlağannar: iñ köçle milli xäräkätlär – Tatarstanda, iñ alğa kitkän tel beleme, ädäbiät häm tarix fäne – tatarlarda, iñ nıqlı milli rux, watanpärwärlek tä – bezdä. Ä şul waqıtta deputat Vladimir Jirinovskiy cäyge kanikuldan Däwlät Dumasınıñ plenar utırışına ber qoçaq yaña ideyälär belän qaytıp töşkän. Monı Mädäni comğa gäcite xäbär itä. Ul Rusiä Prezidentın monnan soñ «Verxovnıy pravitel'» dip atau turında täqdim belän çıqqan:
Qıtaydağı kebek «Velikiy kormçiy» yäki yaponnar ürnägendä «imperator» dip yörtä başlamasalar yarıy inde. Bulır, bulır anısı da bezdä. Tik äle Federatsiä subyektları bulıp sanalğan Tatarstan, Başqortostan, Çuwaşstan kebek Mäskäwneñ tamaq töbendä qılıç bulıp utırğan respublikalar ğına beraz qulnı tota, artığın cäyelergä irek birmi. Xäyer alarnıñ awızların tomalau mömkinlege inde qul citmäslek närsä tügel buğay. Änä, Başqortostan prezidentı Mortaza Räximov inde bügen ük üz ixtıarı belän prezident känäfiennän waz kiçep, bütännärgä ürnäk kürsätergä äzer - di «Eşe yuqlar eş tapqan…» digän yazmasında Äxät Fazılcanov.
Ä Tatarstan yäşläre gäcite Däwlät Dumasında minimal' xezmät xaqın arttıru tiräsendä tawış qupqanın yaza. Xezmät xaqı kiläse yılnıñ közenä häm nibarı 150 sumğa ğına artırğa tieşlegen bäyän itä. Küp kenä deputatlar äle monı da küpsengän ikän. «Qıybatqa töşkän demokratiä» digän bu yazmada saylawlarğa kitkän millionnar turında yazıla:
Dumağa saylanu ber deputatqa 100 meñnän alıp 300 meñ dollarğa qädär töşä. Ä xökümät öçen kiräkle keşene deputat itü urtaça 20 million dollarğa, partiä isemlege buyınça saylaw 30-50 million dollarğa töşä. Qayçaq, älege aqçalarnı aç xalıqqa ğına birsälär ide, dip uylap quyasıñ. Yuq şul, demokratiä digän närsä bezdä bik qıymmätkä töşä - dip yaza Tatarstan yäşläre. Dumada xökümät öçen ayırım «kesä» barlığın da äytä avtor. «Här yılnı Dumadamı ul, parlamenttamı, uzğan yılnıñ büdjet ütäleşenä yomğaq yasağanda qayber tarmaqlarğa büdjetta qaralğan aqçalarnıñ fälän protsentqa ğına ütälüe açıqlana. Qalğanı şuşı kesägä keräder dä inde anıñ», - di Riman Ğilemxanov.
Bötendönya tatar kongressı ütügä 3 ayğa yaqın waqıt uzdı. Şuña da qaramastan basmalarda, ayıruça jurnallarda älege cıyınnı taswirlap yazğan mäqälälär çığa tora. Xoquq häm xäyät ictimağıy-xoquqıy jurnalnıñ yaña sanı da III Bötendönya tatar kongressı küreneşlärennän torğan fotoräsemnär belän açıla. Basmada kongressnıñ barışı taswirlana, Mintimer Şäymiev çığışı birelä, Rusiä prezidentı Vladimir Putinnıñ Qazanda bulğanda kütärelgän mäs'älälär xaqında bäyän itelä. «Real' federalizm: mäsälälär häm qararlar» digän säxifädä çıqqan «Xalıq xoquqı - demokratiä töbe», digän yazma şulay uq iğtibarğa layıq. Tatarstan Respublikasınıñ keşe xoquqları buyınça wäkile Räşit Wäğizov bu yazmasında Rusiä belän subyektlarnıñ wäqälätlärne büleşüe, keşelär häm xalıqlar xoquqların yaqlau turında süz alıp bara:
Rusiä kebek küpmillätle däwlättä Yevropa konventsiäseneñ keşe xoquqların yaqlaw häm ireklegen buldıru turındağı 15 mätdäsen istä totıp eş itärgä kiräk. Anda ceneskä, rasağa, telgä, dingä, säyäsi qaraşlarğa, milli häm sotsial' çığışqa, milli azçılıqqa qarağannarnı diskriminatsiälärgä yaramağanlığı yazıla - dip äytä Räşit Wäğizov.
Tağın ul Rusiädä keşe xoquqları belän xalıq xoquqları ayırılıp qaralğanğa borçıluın belderä. Xalıqlar xoquqlarına bik az iğtibar birelä, di. Şuña xalıqlar xoquqları Deklaratsiäsen qabul itü zarurlığın äytä. Çönki milli mäs'älälär turıdan-turı keşe xoquqları häm irege belän bäyle. «Demokratiäne küpçelek taqqan säyäsät, dip añlarğa kiräkmi. Çın demokratiä ul cämğıätneñ etnik, konfessional' häm sotsial' yaqların, küpçelekneñ genä tügel azçılıqnıñ da mänfäğätlären yaqlau», - di ul. Ämmä, Rusiädä millätlärne üsterügä, etnik üzbilgelänü häm tigezlekkä qarağan milli säyäsät yuq. Monı keşe xoquqları buyınça wäkil Räşit Wäğizov ta bilgeläp uza häm eşli torğan milli säyäsätne buldıruda üz täqdimnären kiterä.
Qanunnarğa kilgändä, ul subyektlarnıñ Konstitutsiäse Rusiänekenä qarağanda alğaraq kitkänen bilgeläp uza. Häm şaqtıy ğına dälillär dä kiterä. Xoquq häm xäyät jurnalındağı «Massaküläm mäğlümät çaraları turındağı qanun barısın da sälämätländeräçäk» digän yazma da uquçılarnı bitaraf qaldırmas. Anda Rusiä jurnalistlar berlege särkätibe Mixail Fedotov massaküläm mäğlümät çaraları turında Däwlät Dumasına kertelgän yaña qanun proektı xaqında süz alıp bara.
Gäcit-jurnallar, radio-televidenie yä däwlätneke, yä munitsipal', yä şäxsi bulırğa tieş. Bez cämğıätne Könbatışqa qarap tözibez, ä anda bötenläy diärlek däwlät gäcitläre yuq. Basmalarnı şäxsi kompaniälärgä birep bez anıñ sıyfatın ğına yaxşırtaçaqbız - digän fikerdä tora Rusiä jurnalistları soyuzı särkätibe.
Xoquq häm xäyät jurnalında tağın «Rusiädä yodrıq säyäsäte» digän Tatarstan Konstitutsiäse, «Tarixqa üz säxifäñne yaz» digän xalıq sanın isäpkä alu, avtorlar xoquqın yaqlawğa bağışlanğan qızıqlı yazmalar bar.
Ber yıl elek Çallıda Mäydan isemle ädäbi-näfis, ictimağıy jurnal çığa başladı. Häm sannan-sanğa ul uquçılar arasında populyarlıq yawlıy bara. Basmanıñ Bötendönya tatar kongressına bağışlap çıqqan sanınnan tatar dönyasına qarağan küp qızıqlı ğına, sallı-sallı yazmalar uqırğa mömkin ide. Häm ul jurnal dönyanıñ törle poçmağınnan cıyılğan kongress qunaqları küñellärendä cılı tä'sir qaldırdı. Bu könnärdä Mäydannıñ çirattağı sanı dönya kürde. Anda tatar kongressı turındağı yazmalardan tış, «Tatar moxite» säxifäsennän Qırğızıstan, Ästerxan, Kirov, Samar, Tömän ölkälärendä yäşäwçe millättäşlärebez xaqında eçtälekle yazmalar uqırğa mömkin. Rafail Taqtaşnıñ «Äniem turında döreslek» digän yazması Hadi Taqtaşnıñ berençe xatını Gölçirä Xämzinä turındağı istäleklärdän ğibärät. «Ğilem wä tärbiä», «Şifa», «Tayanıç», «Zaman», «Mäydançıq» quşımtaları mäğärif, sälämätlek, xalıqnı sotsial' yaqlaw, yäşlär häm balalarğa bağışlana. Jurnaldan tağın törle şağir icatları, ädäbi äsärlär belän tanışırğa mömkin.
Söyembikä jurnalınıñ noyäber sanı kübräk analar könenä bağışlanıp çıqqan disäm, yalğış bulmas. Anda tormışta oçrıy torğan ğibrätle xällärne tasfirlağan caneşetkeç tä, küñelne tınıçlandıruçı yazmalar da uqırğa mömkin. «Tatar dönyası» säxifäsendä «Buında tipkän qan qalır» digän yazma jurnalistnıñ Ulyan ölkäseneñ Barış rayonı Zöya Başı awılına säyäxäte turında yazıla. Baqsañ, monda fabrikant Aqçurinnar manufakturası urnaşqan bulğan ikän:
1763 yılnı Petr I tatarlarğa da böten Rossiä buylap säwdägärlek itü xoquqı birä. Sember gubernasında yäşäwçe xälle krest'yan Abdulla Aqçurin da yon cıyep, satu eşenä kereşä. Atalarınıñ eşen däwam itüçe ulları İdel, Ural aryaqlarına uq çığıp säwdä itälär, cıyğan yon öçen aqça urınına bakaleya towarları, xucalıq kiräk-yarağı täqdim itälär. Şunıñ belän bayıp kitälär. Aqçurinnar näsele şulay bilgele näselgä äylänä. Äsfändiärneñ qızı Zöhrä cämäğät eşleklese, säyäsätçe, ataqlı mäğrifätçe İsmäğil Gasrinskiyğa kiäwgä çığa. «Tärceman» gäciten çığaruda ireneñ uñ qulı bula ul. Redaksiäneñ matdi xäle awırayğanda, Zöhrä östälgä üzeneñ qimmätle bizänü äyberlären çığarıp sala - di Gölnur Safiullina. Şulay uq tatar şağire Ğabdulla Tuqaynıñ da bu yortta bulğanlığı äytelä. Qımızğa çıqırılğan Tuqay biredä 7-8 kön yäşäp kitkän. Bu mäqälädän tatar tarixın çağıldırğan tağın şaqtıy ğına yañalıqlar belergä bula. Söembikädä Roza Kamaletdinovanıñ tarixi romannar avtorı Mösäğit Xäbibullin belän äñgämäse dä iğtibarğa layıq. Bu yazmadan yazuçınıñ tormışqa, mäxäbbätkä qaraşı, icatnı niçek bäyäläwe turında belergä bula.
Landış Xarrasova