Älege tözätmälär berençe çiratta Tatarstannıñ däwlät tele bulğan tatar telenä häm Karel telenä qağıla. Mäğlüm bulğança Kareliädä dä latin alfavitına nigezlängän Karel telenä däwlät tele statusı birü tırışlıqları bara. Tözätmälär Tatarstan häm Karekiä wäkilläreneñ kisken qarşı çığuına qaramastan parlamentnıñ ike palatasında da ciñel genä qabul itelde. Federatsiä şurasındağı Kareliä wäkile üz çığışında tellärgä tıqşınunı xätta keşe gennarına tıqşınuğa tiñläde.
Tözätmälärne yaqlawçılar isä bu üzgäreşlär beräwneñ dä ana telendä söyläşü xoquqın çiklämi, barı tik ul tellärdä räsmi dokumentlarnı yazu räweşen genä bilgeli dip täqrarlap kilä. Ämma qarşı çığuçılar bu barıber dä telgä tıqşınu, çönki alfavit telneñ ber öleşe dip belderä.
Tatarsannıñ Latinğa küçü omtılışı Mäskäwdä baştan uq Russiä mädäni tirälegeneñ berdämlegen qurqınıç astına quyuçı ğämäl dip bäyälände. Tözätmälärgä qarşı çığuçılar isä başqa älifbalarnı tıyu konstitusiädä yazılğan xoquqlarnı çikli häm linvistik yaqtan qarağanda da döres tügel dip isäpli. Kareliä parlamentınıñ milli mäs’älälär komitetı räise Yevgeniy Şoroxov bu tözätmälär Karellarda rizasızlıq uyattı dide. Anıñ äytüençä, Karel tele, häm Veps tele kebek töbäktäge başqa tellärne Kili alfavitı döres çağıldıra almıy, çönki ul tellärdä awazlar Rus telendägegä qaranda 2 märtäbä artığraq. Tatar tele öçen dä Latin älifbasınıñ küpkä yatışlıraq buluı inde ğalimnär tarafınnan raslandı.
Uzğan yäkşämbedä Azatlıq radiosınıñ, keşe xoquqlarına bağışlanğan tapşıruında bez Bötendönya Tatar kongressı başqarma komitetınıñ Russiä Prezidentı Putinğa bu tözätmälärne kire qağunı sorağan möräcäğäte belän tanıştırğan idek. Başqarma komitetnıñ räis urınbasarı Damir İsxakov bu tözätmä Russiä konstitusiäsenä qarşı kilä dide. İsxakov fikerençä bu tözätmä Mäskäw Qazan mönäsäbätlärenä zian kiteräçäk.
Tözätmägä qarşı çığuçılar şulay uq, ul Töbäklär häm milli azçılıqlar telläre turındağı Yewropa Xartiäsenä dä qarşı kilä dip belderä. Russiä bu xartiäne bıltır imzalasa da älegä ul parlamentta ratifikatsiälänmägän. Bu xartiädä Alfavitlar qullanılışı turında äytelmäsä dä, Xartiäne äzerläwçelärneñ berse Donall O Riagain Kirillnı ğına röxsät itüçe tözätmä xartiäneñ ruxın qarşı kilä diärgä mömkin dip isäpli. Mäs’älän ul xartiädä bolay dip yazılğan. Bu dokumentnı imzalawçı taraflar üzläreneñ töbäklär häm azçılıqlar telläre säyäsäten bilgelägändä ul tellärne qullanuçı törkemnärneñ mänfäğätlären häm teläklären isäpkä alırğa tieş. Taraflar Kiräk bulğan oçraqta töbäklär häm azçılıqlar tellärenä qarağan barlıq mäs’älälär turında xakimiätlärgä kiñäş birüçe oyışmalar tözügä bulışa. O Riagain Azatlıq radiosına tağın bolay dip belderde.
AUDİO: Tağın şunısı da bar, xalıqlar yış qına tel belän bergä bäylänep qarala. Anı barı tik aralaşu çarası dip kenä qararğa yaramıy. Bu alarnıñ urtaq mirası, anıñ üz bäyläneşläre, xalıq öçen üz qimmätlär sisteması bar. Häm ägär dä alar üz älifbaların şunıñ ber öleşe itep qarıy ikän, çınnan da bu tözätmä alar öçen telneñ ähämiätle bulğan ber öleşen cimerü bulaçaq.
Bu atnada Russiä tatarlarınıñ Federal’ milli mädäni avtonomiäse şurası räise, Bötendönya Tatar Kongressı başqarma komitetı räis Urınbasarı Rimzil Wäliev tä Russiä Prezidentına açıq xat yulladı. Xatta Russiä tatarlarınıñ zur küpçelege bu tözätmälärne respublikalarnıñ wäkalätlärenä tıqşınu, russiä millätläreneñ xoquqların bozu bularaq qabul itä dielä. Bu tözätmäne ğämälgä kertü milli tellärneñ zamança informatsion häm mäğärif texnologiälärendä qullanılış dairäsen köçläp kimetü bulır ide dielä möräcäğättä. Tege yäki bu älfibanı qullanunı beräw dä tıya yäki aña mäcbür itä almıy dip Rimzil Wäliev Prezident Putinnı bu tözätmäne kire borırğa çaqıra.
Naif Aqmal, Praga
Tözätmälärne yaqlawçılar isä bu üzgäreşlär beräwneñ dä ana telendä söyläşü xoquqın çiklämi, barı tik ul tellärdä räsmi dokumentlarnı yazu räweşen genä bilgeli dip täqrarlap kilä. Ämma qarşı çığuçılar bu barıber dä telgä tıqşınu, çönki alfavit telneñ ber öleşe dip belderä.
Tatarsannıñ Latinğa küçü omtılışı Mäskäwdä baştan uq Russiä mädäni tirälegeneñ berdämlegen qurqınıç astına quyuçı ğämäl dip bäyälände. Tözätmälärgä qarşı çığuçılar isä başqa älifbalarnı tıyu konstitusiädä yazılğan xoquqlarnı çikli häm linvistik yaqtan qarağanda da döres tügel dip isäpli. Kareliä parlamentınıñ milli mäs’älälär komitetı räise Yevgeniy Şoroxov bu tözätmälär Karellarda rizasızlıq uyattı dide. Anıñ äytüençä, Karel tele, häm Veps tele kebek töbäktäge başqa tellärne Kili alfavitı döres çağıldıra almıy, çönki ul tellärdä awazlar Rus telendägegä qaranda 2 märtäbä artığraq. Tatar tele öçen dä Latin älifbasınıñ küpkä yatışlıraq buluı inde ğalimnär tarafınnan raslandı.
Uzğan yäkşämbedä Azatlıq radiosınıñ, keşe xoquqlarına bağışlanğan tapşıruında bez Bötendönya Tatar kongressı başqarma komitetınıñ Russiä Prezidentı Putinğa bu tözätmälärne kire qağunı sorağan möräcäğäte belän tanıştırğan idek. Başqarma komitetnıñ räis urınbasarı Damir İsxakov bu tözätmä Russiä konstitusiäsenä qarşı kilä dide. İsxakov fikerençä bu tözätmä Mäskäw Qazan mönäsäbätlärenä zian kiteräçäk.
Tözätmägä qarşı çığuçılar şulay uq, ul Töbäklär häm milli azçılıqlar telläre turındağı Yewropa Xartiäsenä dä qarşı kilä dip belderä. Russiä bu xartiäne bıltır imzalasa da älegä ul parlamentta ratifikatsiälänmägän. Bu xartiädä Alfavitlar qullanılışı turında äytelmäsä dä, Xartiäne äzerläwçelärneñ berse Donall O Riagain Kirillnı ğına röxsät itüçe tözätmä xartiäneñ ruxın qarşı kilä diärgä mömkin dip isäpli. Mäs’älän ul xartiädä bolay dip yazılğan. Bu dokumentnı imzalawçı taraflar üzläreneñ töbäklär häm azçılıqlar telläre säyäsäten bilgelägändä ul tellärne qullanuçı törkemnärneñ mänfäğätlären häm teläklären isäpkä alırğa tieş. Taraflar Kiräk bulğan oçraqta töbäklär häm azçılıqlar tellärenä qarağan barlıq mäs’älälär turında xakimiätlärgä kiñäş birüçe oyışmalar tözügä bulışa. O Riagain Azatlıq radiosına tağın bolay dip belderde.
AUDİO: Tağın şunısı da bar, xalıqlar yış qına tel belän bergä bäylänep qarala. Anı barı tik aralaşu çarası dip kenä qararğa yaramıy. Bu alarnıñ urtaq mirası, anıñ üz bäyläneşläre, xalıq öçen üz qimmätlär sisteması bar. Häm ägär dä alar üz älifbaların şunıñ ber öleşe itep qarıy ikän, çınnan da bu tözätmä alar öçen telneñ ähämiätle bulğan ber öleşen cimerü bulaçaq.
Bu atnada Russiä tatarlarınıñ Federal’ milli mädäni avtonomiäse şurası räise, Bötendönya Tatar Kongressı başqarma komitetı räis Urınbasarı Rimzil Wäliev tä Russiä Prezidentına açıq xat yulladı. Xatta Russiä tatarlarınıñ zur küpçelege bu tözätmälärne respublikalarnıñ wäkalätlärenä tıqşınu, russiä millätläreneñ xoquqların bozu bularaq qabul itä dielä. Bu tözätmäne ğämälgä kertü milli tellärneñ zamança informatsion häm mäğärif texnologiälärendä qullanılış dairäsen köçläp kimetü bulır ide dielä möräcäğättä. Tege yäki bu älfibanı qullanunı beräw dä tıya yäki aña mäcbür itä almıy dip Rimzil Wäliev Prezident Putinnı bu tözätmäne kire borırğa çaqıra.
Naif Aqmal, Praga