Accessibility links

Кайнар хәбәр

BMO Kipr mäsäläsen utrau Yevropa Berlegenä kergänçe xäl qılırğa tırışa


Yevropa Berlegen kiñäytü turında Kopenhagenda bulıp ütkän summitta bülengän Kipr utrauı da 2004nçe yılda oyışmağa çaqırıldı. Ämma bu xäl Berlekkä kandidat äğza Törkiene okupatsieläüçe il xälendä qaldıra ala. Brüssel belän Ankaranıñ Kipr körçegen çişü öçen waqıtı bik az. Tönyaq Kipr törekläre häm Ankara problemağa xäl çarası tapsın dip Lefkoşadağı citäkçelekkä basım yasıy.

Kipr mäsäläse Törkieneñ Yevropa Berlegenä quşılu yulında in zur kirtä bulıp tora. Kopenhagen summitında Yevropanıñ 9 ile häm Urta Dingezdä bülängän Kipr Utrauı da 2004nçe yılnıñ mayında oyışmağa kerergä däğvät itelde. Brüssel älbättä berläşkän utrauını äğza itep alırğa telär ide. Kipr utrauı 1974-nce yıldan birle töreklär belän greklär arasında bülengän. Şul yılnı Afinada xakimiättä utırğan xärbi xuntanıñ yaqlauı belän oyıştırılğan puçqa Ankara utraunıñ tönyaq könçığışına basıp kerü belän cavap qaytardı. Dävam itkän tınıçsızlıqlar 1983-nçe yılda Tönyaq Kipr Cömxöriäteneñ oyışuına kiterde. Bu däwlätne Ankaradan başqa beräü dä tanımıy. Törkie 20yıldan birle citäkçelekne , anda kiterep urnaştırğan 100meñ keşene häm 35meñ ğäskärine aşatıp, qarap tora. Xalıqara cämäğätçelekneñ utraunıñ legitim xökümäte dip qarağan Könyaq Kipr administratsiese , monnan 12 yıl elek (böten utraunıñ )Yevropa Berlegenä alınuı öçen möräcäğät itä.

BMOsı ximäyäsendä barğan berläşü söyläşülärendä uñışqa ireşelmäde. Törkie Yevropa Berlege äğzasınıñ territoriesen okupatsieläp tora digän xäldä qalaçaq digän borçıludan çığıp Dönya Oyışması Kiprnıñ häm törek häm grek yağın problemanı 28nçe fevralgä qädär çişergä çaqırdı. 11nçe noyäberdä BMOsı Utraunı ike millät törkemennän torğan , qayber urtaq oyışma , buınnarı, rotatsie prinsıbına nigezlängän prezidentı bulğan däwlätkä äyländerü turında täqdim kertte.Bmosı töreklär kontrolendä torğan territoriegä qayber grek moxacirların da qaytarırğa çaqıra. Tönyaq Kipr Çömxöriäte citäkçeläre utrau yevropa blogına ike suveren däwlätttän torğan konfederatsie formasında quşıla ala, şulay bulsa ğına törekçä söyläşüçe azçılıqnıñ xoquqları saqlanaçaq digän pozitsiedä tora. Taraflar BMOnıñ proyektın xalıqara aradaşçılar ömed itkäneçä Kopenhagen summitınnan elek raslamadı. Tönyaq Kipr prezidentı Rauf Denktaş Brüsselnı aşıqtıru, basım yasauda ğäyepli. Denktaş Törkiye Yevropa Berlegenä kergänçe Kipr mäsäläsendä qarar birelmäskä tieş dip söyli .Ul Ankara belän söyläşülärgä başlağançı , utraunıñ grek yağın oyışmağa qabul itergä äzerlängän Brüsselne , Urta Dingezneñ könçığışında xristian nığıtması buldıruda ğäyepli. Ankarada utırğan yaña xökümät tä , Brüsselneñ ike yıl eçendä bülengän utraunı äğza itep alu plannarın qabul itelerlek tügel dip bäyäläde . Ankaranıñ belderüendä- böten utraunı wäkilçelek itäçäk, ber däwlät yäki parlament yuq , Brüsselneñ xalıqara kileşülärne bozıp, Kiprnıñ kiläçäge turında ber yaqlı qararlar çığarırğa xoququ yuq dip äytelgän. Bu kisken teldäge deklaratsie Törkieneñ xükümät häm xärbi citäkçeläre Çankayadagı prezident sarayında cıyılğançı iğlan itelde. Cıyılşqa Denktaş ta qatnaştı. Oçraşudan soñ Prezident süzçese Tacan İldem Ankara Denktaş täqdim itkän konfederatsie fikren tulısınça yaqlıy dip äytep Bolay dide : Törkie Kipr mäsäläseneñ , Kipr törekläreneñ iminlek häm suveren tigezlegenä xörmät , Törkie häm Tönyaq Kipr Cömxöriäteneñ strategik mänfäğätläre häm Törkie belän Gretsieneñ tänğällegen küzdä totqan yaña partnörlıq qısalarında çişelergä tieşlegenä ışana . Süzçä Tacan İldem Utrauda Denktaşqa qarata artıp kitkän tänqitlärne kimetü tırışlığında tağı bolay dip äytte. Bez Kipr Grek citäkçeläre kiläçäk söyläşülärdä konstruktiv vä yaxşı niätle bulırlar dip kötäbez.Elek bulğan kebek Törkie ,Tönyaq Kipr cämxäriäte häm Rauf Denktaş citäkçelegendäge xalıqnı barlıq mäsälälärdä yaqlarğa dävam itäçäk. Ankara 28yıllıq Kipr bäxäsenä politik çara tabırğa häm BMOnıñ proyektın kiläçäk söyläşülär öçen nigez itep qabul itüen belderä.. Denktaş ütkän atnada ,bez yaxşı niät kürsätep, 28nçe fevralgä qädär söyläşülärgä dävam itäçäkbez dip äytkän ide. Tönyaq Kiprda xalıq Kipr grekları belän kompromisqa ireşüe öçen Denktaşqa basım yasıy. Töreklärneñ Lefkoşa dip atağan Nikosiada ütkärelgän demonstratsielärdä Denktaş yä BMOnıñ proyektın qabul it yä dä çigen digän tawışlar işetelde. İqtisadi qıyınlıqlar säbäple 1974-nçe yıldan birle utraudan 30meñ çaması törek küçep kitte. Qalğan utrauda tuup üskän 85meñ törek Yevropa Berlege problemalarğa xäl çarası bulaçaq dip uylıy. Törkiedä uñ yıllarça Kipr mäsäläsendä konsensus bulsa da, älege waqıtta qaraşlarnıñ üzgärgäne añlaşıla. Xakimiättäge Adalät vä Kalkınma partiäse citäkçse Erdoğan Kipr söyläşülären ozaytmasqa çaqıra. Kopenhagen sumittınnan soñ törek mätbuğatı Denktaşnı açıqtan açıq tänqitli başladı. Törkiedä yaña citäkçelär 1-nçe ğıynuardan başlap Yevropa Berlegeneñ prezidentı bulaçaq Gretsie, Ankaranıñ berlekkä tizräk kerüe öçen yardäm itär dip qarıy. Afina isä üz çiratında bloknıñ Ankarağa söyläşülär öçen birgän waqıt Kipr mäsälsäendä kompromis tabarğa yardım itäçäk dip uylıy. Greklar Kiprğa çişeleş tabılsa, Egey dingezendäge territoriel bäxäslär xäl qılınır dip ömed itä.Yevropa Berlege Gretsie belän Törkiägä 2004nçe yıl azağına qädär yä bäxäslärne kompromis yulı belän xäl qılasız yä dä xalıqara mäxkämä aldına çığasız digän saylau birde. Kipr mäsäläsen xäl qılu ike yaqınıñ da mänfäğätlärenä turı kiler ide

Färidä Xämit, Praga
XS
SM
MD
LG