Jane’s İntelligence Digest nıñ Russie , BDB vä terrorizm isemle mäqaläse bolay başlana: Ütkän yılnıñ aprelendä Qırğızstanda xalıqara terror, dini ekstremizm häm etnik separatizm qurqınıçlarına qarşı ‘könyaq-anti terror-2002’isemle künegü ütkärelde. Küpkenä küzätüçelär qaraşınça bu qurqınıçlarnıñ zur öleşe uylap çığarılğan närsälär genä. Künegü älbättä Russieneñ Moldova, Azerbaycan häm Gruziedä separatizmnı yaqlauın çitkä qaqtı. Kötelmägän närsä tügel. Russieneñ BDBda terrorğa qarşı inisiativaları , Prezident Putinnıñ aftoritar , sentralist däwlät qaraşın nığıtqan başqa eçkä zakonnar belän maqtaldı. Noyäber ayında kiñ küläm mäğlümät çaraları qanunına kertelgän tözätmälär , mätbuğatta anti terror operatsieläre turında mäğlümät birüne çikli. Çeçnäneñ mätbuğatqa yabıluı, Russie köçläreneñ Çeçnädäge bäğersezlekläre turında mäğlümät birüne tuqtatu mäqsatın quya. Terror belän köräş turındağı zakonğa kertelgän östämä anti terror operatsiese waqıtnda üterlegännärneñ mäyeten yaqınnarına qaytarunı tıya. Putin aprel ayında ilneñ wazığiäte turındağı çığışında Russiedä extermizm belän terrorizmnı bertigez däräcägä quya. İlbaşı terrorizm belän ultra millätçe törkemnär arasında turıdan turı elemtä kürä. Extremizmğa qarşı köräşü zakonı ütkän yılnıñ iyünendä qabul itelde . Qanunda ekstremizmğa bik kiñ añlatma birelgän , anda terrorizmğa qarşı çaralar açıqlana, şulayuq qayber bilgele aktivlıqlar tıyıla. Bu qanun Russiedä liberal säyäsätçelärne nıq borçı, çönki zakon Putin administratsiese qaraşlarına turı kilmägän demokratik partiälärgä qarşı da qullanıla ala. Qanunnı şulayuq tınıç demonstratsie oyıştıruçalarğa qarşı da qullanu mömkinçelege bar. Russiedä törkemnärne ekstermist dip tamğalau ällä ni qıyın bulmasa da, Putin eleke sovet respubliklarında ütä millätçe yäğni Russie yaqlı törkemnärne yaqlarğa däwam itä. Kremlneñ ike törle ülçäü qullanuınıñ in yaxşı ürnäge Vladimir Linderman. Latvia xakimiätläre , extermist törkem dip bäyälägän Pobeda-nıñ citäkçese Lindermannıñ üzenä qaytarıluın taläp itep kilä. Pobeda Russieneñ Bolşewik partiäse belän berektäşlek tözegän. Linderman häm Pobedanıñ başqa 3 äğzası qoral, şartlağıçlarğa iä bulu häm Latviada terror höcüme oyıştıru plannarına qatnaşı buluda ğäyeplänsä dä, Russie alarnı kire cibärmi. Ämma dikäber ayında Dania xakimiätläre çeçen wäkile Axmäd Zakayevnı Russiegä qaytarunı kire qaqqaç . Mäskäü şau-şu kütärgän ide. Zakayev äle Britaniedä. Mäxkämä Russieneñ taläben tikşerä.
11sintäberdän soñ anti-terror kampanie BDB illärendä eçke repressie öçen qullanıla. Terror, ekstremizm häm başqa aktivlıqlarğa qarşı äzerlängän yaña qanunnar xakimiätlärgä oponentların izü, qısu mömkinlegen birä. Misal öçen Belarusta dikäber ayında parlament nıñ terrorğa qarşı suğışta qabul itkän
yaña qanun ildäge mätbuğat ireklegen bötenläy beterä.Terrorğa qarşı operatsieneñ citäkçese , operatsie barğan töbäktä mätbuğatnıñ da aktivlıqların qarap baraçaq. Yaña qanun anti terror operatsielärgä qatnaşqan iminlek köçlärenä legal imunitet birä. Yäğni alar , eşlägän eşläre öçen cavapqa tartılmayaçaq.
Üzäk Aziedä taliban häm Al Qaidağa qarşı suğışta AQŞnıñ töp berektäşe bulğan Üzbäkstan , terrorğa qarşı xalıqara doşmanlıqnı üzendäge islamçı xäräkätne bastıru öçen qullana. Bu islamçı törkem çın terror törkeme . Ämma prezident İslam Karimov AQŞ raslağan anti terror kampaniene üz oponentlarına qarşı da qullana. Xökümät röxsät birgän mäçettän çittä ğıybadät qılğan här möselman qulğa alına ala, xökümät raslağan imamlar ğına väğäz söyli ala. Şulay itep meñnärçä üzbäk däwlätkä qarşı aktivlıq , yäki konstitutsion tärtibne bozuda ğäyeplänep, qayberläre 20yıldan artıq törmä cazasına xökem itelde.İminlek köçläre ğäyeplänüçelärneñ yaqınnarın da qulğa ala. Dikäber ayında Qırğızstan belän Qıtay terrorğa qarşı paktqa qul quydı. Qıtaylar Xinjang aftonom töbägendä uygur separatizmına qarşı Üzäk Azieneñ yaqlauın teli älbättä . Xalıqara cämäğätçelekneñ terrorğa qarşı köräşen , Peking etnik azçılıqlarnı izü qısu öçen forsat dip qarıy. Jane’s İntelligence Digest atnalığınıñ ‘Russie, BDB , terrorizm isemle yazmasında menä şundıy fikerlär äytelgän
Färidä Xämit, Praga
Färidä Xämit, Praga