Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ğiraq mäsäläsendä ikegä bülengän İminlek Şurası BMOnıñ baş inspektorı Hans Blix’nıñ comğa xisabın kötä


14 fivraldä BMOnıñ baş inspektorı Hans Blix Bagdadnıñ qoral programması turında çirattağı xisabın totaçaq. Älegä Şurada fiker büleneşe küzätelä. Ber törkem däwlät, Ğiraqta suğış başlağançı, anda tikşerü eşlären köçäytergä çaqıra. Quşma Ştatlar, bu täqdimne, faydasız dip, kire qağa.

BMOnıñ baş qoral inspektorı Hans Blix üzeneñ çığışın comğa könne Qazan waqıtı belän 18.15-tä başlıy. Küp kenä küzätüçelär, diplomatlar bu çığışnı, soñğı häm şul säbäple xälitkeç bulaçaq dip sanıy. Blix, häm annan soñ süz alaçaq, Xalıqara Atom Energiä Agentlığı başlığı Möxämmät Äl-Baradei, Ğiraqnıñ inspektorlar belän xezmättäşlek itüwenä bäyä birergä tieş. 18 kön elek bulğan berençe xisapta bu xezmättäşlek “citärlek tügel” dip bäyälängän ide. Soñğı könnärdä räsmi Bagdad berniçä buysınu adımı yasadı. Amerikanıñ küzläw oçqıçlarına üz kügendä oçarğa röxsät birde, Ğiraq ğalimnären inspektorlar belän söyläşüdän baş tartmasqa çaqırdı. Läkin, bu ğına citmäskä oşağan.

Quşma Ştatlar, Saddam belän uynaw citte, här närsäneñ axırı bar dip, İminlek Şurasına köçle basım yasıy, Ğiraq mäsäläsendä soñğı süzen äytergä çaqıra. Çärşämbedä däwlät sekretare Colin Powell Kongressta çığış yasap, İminlek Şurası, Ğiraqtağı xärbi kompaniäne xuplar, digän ömet belderde:

Audio [Colin Powell]: Aldağı berniçä köndä, bez Berläşkän Millätlärne berençe rezolutsiäne ğämälgä quyarğa, häm kiräk bulsa, yaña qarar qabul itergä künderä alırbız, dip ömetlänäm.

Powellnıñ bu ömetläre, menä närsägä bäyle. Üzeneñ 12 meñ bitlek xisabında Bagdad, bezneñ raketalar, röxsät itelgän 150 çaqırımnan da yıraq oça almıy, digän süzlär yazğan ide. Şuşı atnada BMO belgeçläre Ğiraqnıñ Äl-Samud 2 häm Äl-Fatah raketaların tikşerde. Şularnıñ berse 160, ikençese 180 kilometrğa oça bulıp çıqqan. Bu turıda Hans Blix irtägä üz çığışında äytergä cıyına. Quşma Ştatlar monı, Saddamnıñ çirattağı yalğanı, 1441 sanlı rezolutsiäne bozu, dimäk, çara kürä başlaw öçen citärlek säbäp dip atıy ala.

İminlek Şurasında äğza bulıp torğan berniçä däwlät, Waşington belän kileşmi, Ğiraqta suğış başlaw urınına, anda tikşerü eşlären köçäytergä çaqıra. Şuşı atnada Fransiä Şura äğzalarına üz täqdimen kertte. Anda, tikşerü eşlären köçäytü, inspektorlar sanın öç tapqır arttıru kebek çaralar bar. Quşma Ştatlar bu täqdimne faydasız dip kire qaqtı. Şuşı atnada Hans Blix ta, inspektorlarnıñ sanın arttıruğa qarağanda, Ğiraqnıñ xezmättäşlek itüwe küpkä möximräk, digän ide.

Fransiäneñ kürşese, İspaniä, Waşingtonnıñ Ğiraq säyäsäten bersüzsez xuplıy. Çärşämbedä, İspaniäneñ BMOdağı ilçese İnocencio Arias, Ğiraq xemättäşlek itmäsä, inspektorlar sanın arttırunıñ ber mäğnäse yuq, dip belderde:

Audio [İnocencio Arias]: Anda ike distä, xättä ber distä inspektor citä. Ägär Ğiraq xezmättäşlek itsä, bar närsä xäl iteläçäk.

Ä menä Fransiäneñ ikençe kürşese, Germaniä, Ğiraq suğışına şulay uq qarşı çığa. Bügen Bundestağta yasağan çığışında, Germaniä kanslerı Gerhard Şröder bolay dide:

Audio [Gerhard Şröder]: Ğiraqnıñ atom qoralı yuq (äytkändäy, monı Äl-Baradei da tanıdı), yıraq-ara raketaları da yuq. Ğiraq başqa törle küpläp üterü qoralı yasarğa mömkin, digän işarälär bar. Şulay bulğaç, inspektorlarğa kübräk waqıt birergä kiräk. Ägär andıy qoral tabapar ikän, ul 1441 sanlı rezolutsiä nigezendä yuq iteläçäk.

İminlek Şurasında veto xoquqı bulğan Qıtay, şulay uq, Fransiä yağında. Çärşämbedä, Pekinnıñ BMOdağı wäkile Wang Yingfan, Fransiä täqdimnärendä yaxşı fikerlär buluın äytte. Berük waqıtta ul, Ğiraq mäsäläsen çişer öçen, Şurada berdämlek kirägen iskärtte:

Audio [Wang Yingfan]: Mäsäläne çişü öçen konsensus tabırğa kiräk, monıñ öçen barıbız da cawaplı. Ägär İminlek Şurasınıñ citdi, köçle oyışma buluın telibez ikän, berdämlek kiräk.

Qıtay wäkile küpmeder däräcädä xaqlı. İminlek Şurası qarar qabul iter öçen, 15 äğzanıñ kimendä 9-zı, häm iñ möhime, 5 daimi äğzanıñ härberse qararnı xuplarğa tieş. Ğiraq mäsäläsendä mondıy berdämlek yuq.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG