Accessibility links

Suğış wä Tınıçlıq turında uylanular


Ğıraqta suğış barğan küplärneñ waqıtın televidinie aldında ütkärgän bu könnärdä bez xatın qızlar säxifäsen dä şul mäsälägä ayırırğa buldıq.

Traditsion räweştä suğış vä tınıçlıq turında uylauçılar xatın qıznı yä bötenläy çitkä qağa yä dä alarğa qorban dip kenä qarıy. Ämma şunı äytergä kiräkter xatın qız suğışta arta barğan aktiv rol uynıy. Bugen bik küp illärneñ qorallı köçlärendä xatın qız xezmät itä. Bu yaña fenomen tügel. İkençe böten dönya suğışında sovet xatın qızları armiäneñ küp kenä büleklärendä xezmät itte. Bugen AQŞ armiäseneñ professional aktiv personaleneñ 15% tı xatın qız, alar meditsina xezmätlärennän alıp administartiv eşlärdä xätta hava köçlärendä pilot bulıp ta eşli. Qayber illärdä misal öçen İzraeldä xärbi xezmät yalğız irlär öçen tügel ä xatın qız öçen dä .Xatın qız eçke konfliktlarda da küptännän birle rol uynıy. . Misal öçen öçen Eritriedä qorallı köçlärneñ 20%xatın qız, SriLankada barğan vatandaşlar suğışında Azatlıq Yulbarıslarınıñ öçtän ber öleşe xatın qız, Nikaraguada Sandinist armiäseneñ 30%tı xatın qız ide. Yaqın könçığışta politik mäsälälärne yaqlap xatın qızlar intixar höcümnäre oyıştıra başladı. Suğış waqıtnda xatınnar ,şulayuq , ğäskärlärne yäşerü saqlau kebek eşlär başqardı , ixtiari şäfqät tutaşı yäki armiägä moral birgän programmalarğa qatnaşu da xatın qıznıñ eşe Ämma yış qına xatın qız suğışnıñ qorbanı da bula . Humanitar qanun suğış qoralları suğışuçılarğa ğına töbälergä tieş disä dä, qızğanıçqa qarşı waqıtlar da, qorallar da üzgärgän , ayruça terrorizm çorında moñı uylağan keşe dä yuq. Sonğı distä yıldağı suğışlar cämäğätçelekkä bigräk tä täsir itte. Çönki sivil xalıq ike ut arasında ğına qalıp häläk bulmadı, xärbi strategiäçelär belä torıp bäğersez räveştä sivil xalıqnı hädäf aldı. Suğış xatın qıznı häm balalarnı kön kürü öçen kiräkle närsälär , azıq tölek, meditsinadan mäxrüm itä.1949-nce yılğı Jeneva konvensiäse häm anıñ östämä protokolläre qorallı konfliktağı taraflarğa sivil xalıqnı urınınannan quuını tıysa da, bugen Dönya mohacirlar belän tulğan . Ütkän yılda 35million qaçaqnıñ 28millionı bala çağa häm xatın qız dip äytelgän ide. Qızğanıçqa qarşı modern çorda da xatın qız suğışta sexual köç qullanu, sexual qollıq häm mäcburlanğan faxişälektän qotıla almadı. Xatın qızğa höcüm böten cämğiätne mısqıllau , rux töşerü çarası bularaq qullanıldı, Rwanda Bosnia suğışları monıñ in sonğı ürnäkläre.. Älegäçä suğışta seksual cinayätlär cazalanmıy qaldı.Çönki ul turıda söylänmäde , yäki küzätüçe, küreçü bulmadı, Ämma Kosovo , Çeçnä , Sierra Leone häm Somaliada eçke konfliktlarda bulğan eşlärne inde yäşerep bulmıy. Tikşerülär xatın qıznıñ iqtisadi, säyäsi protseslarğa qatnaşuı çiklängän illärdä alarnıñ köç qullanılğan konflitklarda kübräk qorban buluın kürsätä Misal öçen Taliban çorındağı Afganstanda. Dönyanıñ küp kenä illärendä cineslär arasındağı tigerzsezlek üzgärmägän çınbarlıq bulıp tora. Ğäräb ,möselman illärendä xatın qıznıñ säyäsätkä qatnaşu prosentı in tübän bulıp qala birä.Suğış xatın qızğa bilgele köç birä ala. İrläre, ataları suğışqa kitkän xatın qız fabrika zavodalarda eşlärgä , öydägelärne aşatıp eçertergä mäcbür bula.Ämma irneñ sivil tormışqa qaytuı belän bu şunduq onıtıla . Ozaq yıllar däwam itkän Ğıraq-İran suğışında İran xatın qızları berençe märtäbä küpläp fabrika zavodlarda eşlärgä mäcbür bulğan ide. Döresräge islamçı xökümätneñ başqa çarası yuq ide , alarnı eşkä cibärde ämma bu soñarq alarnıñ kübräk xaq xoquq däğwä itülärenä kitergän säbäplärdän berse dip qarala. Xatın qız yış qına tirän upqınnarnı yaqınlaştıruda iskitärlek sälätkä iä buluın kürsätsä dä tınıçlıq urnaştıru protsesslarına alar qatnaştırılmıy. Suğışnı , planlaştırğan başlatqan ir atnı tınıçlıq östälenä utırtu minemçä naçar ğädät. Konfliktlar waqıtında anı sülpänäytü, tuqtatu öçen in küp xatın qız tırışa. İrlandiä xatın qızlar xäräkäte, İzrael ,Palestinada qara külmäkle xatın qızlar , könyaq Amerikada analar xäräkäte, Şulayuq Russiedäge soldat anaları tınıçlıq protsesında rol uynıy alır ide… BMOsı xatın qıznıñ tınıçlıq urnaştıru, tınıçlıq saqlau häm suğıştan soñ tözekländerü eşlärenä qatnaşuı öçen tırışlıq alıp bara. Ämma Misal öçen Bosnia suğışın betergän Dayton kileşüe söyläşülärenä xatın qızlar qatnaştırlmadı. Xälbuki Bosnia suğışı barğanda , 40 xatın qız berläşmäse etnik bülgälänülärgä qaramastan eşçänlek alıp barğan ide. Soñraq Hillary Clinton ğına alarnıñ qıyu eşlären bäyäläp, maqtağan ide. Moñı da belüçelär az buldı. İzrael_ Fälästin konfliktında da xatın qızlar uynağan rolne ir at älbättä kire qağıp kilä. Prezident Clintonıñ näticäsez tämamlanğan Camp Davit söyläşüennän soñ äytkän süze iste qaldı. ‘ägär dä Camp Davitta xatın qız bulsa ide, bez kileşügä ireşkän bulır idek’

Färidä Xämit , Praga
XS
SM
MD
LG