Amerika Quşma Ştatları üzen Ğiraqta çın mäğnäsendä ciñüçe itep toya, atnakiç Waşington, şuşı ilne tözekländerü ölkäsendäge aşığıç çaralar öçen berençe zur kontraktnı amerikan şirkäte Bechtel Corporationğa birergä buldı. Ul Ğiraqnıñ elektrenergiä, su çeltärlären yañadan safqa bastırıp, andağı hawa alannarın, diñgez portların tözekländerergä tieş bulaçaq. Şuşı kontrakt kiläçäktä 680 million dollar külämendä bula ala dip farazlana. Älegä ul aqçanıñ yaqınça 34 yarım millionın ğına alaçaq, monısın Quşma Ştatlarnıñ Xalıqara täräqqiat agentlığı bülep birä, ägär dä inde Bechtel şirkäteneñ eşen Kongress ta xuplasa, bu ölkädäge tözekländerü eşlären Ğiraqta ul kiläçäktä dä alıp bara alaçaq. Şul iğtibarnı cälep itä, Waşington saylağan bu şirkätneñ citäkçeläre arasında elekke respublikan prezident Reagan zamanında däwlät sekretare bulğan George Schultznı häm şul uq waqıtta saqlanu ministrı bulğan Caspar Weinbergernı kürergä mömkin. Bechtel Corporation şulay uq üzeneñ törle säyäsi partiälärgä häm törkemnärgä matdi yardäm kürsätüwe belän dä bilgele. Waşingtondağı ber tikşerenü üzäge mäğlümatına qarağanda, soñğı saylawlar çorında ul respublikannarğa kimendä 166 meñ dollar aqça bülep birgän. Döres, näq şundıy uq yardämne, xätta beraz kübräk tä, ul alarnıñ säyäsi köndäşe demokratlarğa da kürsätkän. Şuña da qaramastan, Kongresstağı demokratlar Bush idaräseneñ Ğiraqnı tözekländerü ölkäsendäge berençe kontraktnı Bechtelgä birüwen tänqitläp çıqtı, alar fikerençä, bu eş qızıqsındıru beldergän bar şirkätlär arasında ğadel yarış oyıştırmıy ğına başqarılğan. Oregon ştatınnan saylanğan demokrat senator Ron Wyden fikerençä, älege kontrakt, qayber ere biznes törkemnäreneñ däwlät tarafınnan birelgän zur aqçalarnı yarışsız ğına alırğa omtıluwın kürsätä. Ğiraqnı tözekländerü öçen qaralğan aqçanı bülü wäkaläten totuçı Xalıqara täräqqiat agentlığı USAid isä, ilgä tizräk yardäm kürsätü maqsatında şulay aşığıç eş itü aqlanğan dip belderä. Bechtel şirkäte üz eşen bügenge köndä 60-lap ildä alıp bara, anda barlığı 47 meñläp keşe eşli. Ul Ğiraqta energiä wä su çeltären genä tügel, xastaxänälärne, mäktäplärne, qayber idarä binaların, suğaru qorılmaların, yullarnı tözekländerüdä dä qatnaşa ala. Saddam xakimiate çorında ildä ber genä amerikan şirkäte dä yuq ide, xäzer isä kiresençä, anda waqıtlı amerikan idaräse urnaşqan oçraqta, bar aqçalı kontraktlar, şul isäptän neft çığaru ölkäsendä dä alar qulına eläger digän qurqu bar. Bigräk tä, elek Saddam xökümäte belän kileşkän başqa illärneñ säwdä törkemnäre arasında. Ser tügel, ayırım alğanda Rusiä şirkätläre Bagdadtağı elekke xakimiat belän şaqtıy tığız mönäsäbätlär urnaştırğan ide. Xäzer isä Ğiraqnıñ yaña idaräse alarğa başqaçaraq qarıy ala. Häm bu Mäskäwdä zur borçılu uyata. Eş şuña barıp citte ki, LUKoilnıñ vitse-prezidentı Leonid Fedoun äle uzğan atnada uq, ägär dä Ğiraqtağı Könbatış Qurna yatmaların başqa ber şirkät eşkärtä başlıy ikän, bez anı Jenevadağı xalıqara mäxkämägä biräçäkbez dip kisätte. 1997-nçe yılda LUKoil Saddam xökümäte belän 23 yıllıq kileşü tözegän ide, suğış aldınnan ğına räsmi Bagdad anı ğämäldän çığarsa da, Rusiä şirkäte Könbatış Qurnanı üz bilämäse itep kürä.
Kärim Kamal, Praga.
Kärim Kamal, Praga.