Accessibility links

Кайнар хәбәр

Räşit Ğallämov: «Saylawaldı köräşeneñ berençe öleşe stillär qarşılığına äwerelde. Qazan Kremleneñ konkret faktlarğa yünälgän, qupşı süzlärsez stile sürätendä Altınbaevnıñ süzlär häm töşençälär belän ciñel uynawı küplärne äsir itä. “Alla bulu ciñel tügel…” Oppozitsiä bulu da awır. Respublikanıñ säyäsi tormışına ul bik kiräk. Läkin, soñğı waqiğalar kürsätkänçä, bez konstruktiv oppozitsiägä tügel, ä maxsus boyırıqlarnı ütäwçe “suğışçan törkemgä” tap buldıq.» [ Восточный экспресс ]


«İmanlı yöz oyala». Törkiädä çığuçı Zaman gäziteneñ Tatarstandağı quşımtası ütkän atna waqiğalarına şundıy bäyä birde. “Bu könnärdä Tatarstan cömhüriäte häm ğomumän, xalqıbıznıñ säyäsi häm dini tormışıbızda iğtibarğa layıq ike waqiğa buldı. Berençedän Däwlät Şurasınıñ çirattağı utırışında şaqtıy möhim qarar qabul itelde, Tatarstannıñ Federatsiä şurasındağı wäkile çaqırtıp alındı, ikençedän, Rusiä möselmannarı Üzäk Diniä näzaräte räise Tälğät Tacetdin hiç kötmägändä AQŞka qarşı cihat iğlan itte”,- dip yazdı gäzit. Mäqäläneñ avtorı Raşit Äl-Bolğari Mintimer Şäymievnıñ “wäkil prezidentnıñ barlıq kürsätmälären tögäl ütärgä tieş”,- digän süzlären kiterep, atnanıñ ike zur waqiğasına üz mönäsäbäten belderä:

Dimäk, prezident belän Federatsiä Şurasındağı wäkil arasında qaraş ayırmalıqları barlıqqa kilgän. İxtimal, bu waqiğa Däwlät Şurasına saylawlar häm Tatarstan prezidentı saylawları yaqınlaşuğa bäyleder. Härxäldä, soñğı waqıtta säyäsi partiälär tözü eşeneñ aktivlaşıp kitüe häm alarğa äğza bulıp kergän säyäsi eşleklärneñ ideyä pozitsiäläre ayırımlanuı tabiği närsä… Rusiä möselman xalqına da tınıç qına torırğa irek birmilär. İnde berniçä yıl däwamında Rusiä möselmannarı arasında däwam itep kilüçe nizağ fars noqtasına, keşe kölkese däräcäsenä citte. İmanlı yöz oyala, dilär xalıqta. Dimäk ki, iman mäsäläsendä citdi kimçeleklärebez barlığın tanırğa mäcbürbez.

Äytergä kiräk, mäğlümat çaralarında soñğı Däwlät Şurasınıñ utırışı, anda Räfqät Altınbaevnı eşennän azat itüe, şuşı waqiğa reaksiä zur urın alıp tordı. Oppozitsion ruxlı basmalar Altınbaev yağına basıp, respublika xakimiätläreneñ bu adımın tänqitläde. Московский Комсомолец gäziteneñ Tatarstan quşımçasına Räfqät äfände üze intervyu birep, Federatsiä Şurasındağı eşennän kitüenä ükeneç belderä, Tatarstan faydasına eşlägän eşläre turında xisap tota. Mäsälän ul, cirle üzidarä turındağı qanunnı eşläwgä zur üleş kertkän ikän. Federatsiä Şurasında şundıy komitet oyıştırğan. Ä respublika prezidentı belän ber firqädä tormawı anı borçuğa salmıy, çönki iñ möhime qanunnar, dip sanıy ul. Şunısı ähämiätle, ul bu gäzittä, 2006 yılda bulası Prezident saylawlarında qatnaşırğa telägen räsmi räweştä qabatladı. E-kazan.ru internet säxifäsendä Altınbaevnıñ federatsiä şurasınnan kitüenä qarata başqa senatorlarnıñ näfrätle çığışları basıldı.

Regions.ru agentlığınnan alınğan xäbär «Bu qarar Federatsiä Şurasın çığarınnan çığardı» dip atala ide. Federatsiä Şurasında komitet citäkçälägän Valentina Petrenko “20şär säğät eşlägän keşelärne citdi bulmağan säbäp belän eştän azat itü senatorlarnıñ çıdamlığın beterä” dip beldergän. Altınbaevnıñ parlamenttağı başqa kollegaları da anı yaqlarğa tırıştı, berse “Şäymievnı monnan soñ başqa xörmät itmim” disä, ikençese “armıy-talmıy eşlägän keşene eştän azat itep bula meni”, dip zarlandı. Federatsiä Şurasındağı senatorlarnı bu xäl tetränderde, küräseñ, Regions.ru agentlığına birgän intervyusında senator xanım Valentına Petrenko, “şäxsän üzem federatsiä şurasın tözü prinsipların üzgärtü öçen tırışaçaqmın” dip belderä. Ul ğomumän, Federatsiä Şurası äğzaları konkret region mänfäğätlären genä alğa sörergä tieş tügel dip sanıy. Anıñ belän şöğellänergä röxsät itmi torğan qanun qabul itärgä kiräk, digän belderü yasıy.

Восточный экспресс atnalığı bu temağa iğtibar itmi qalmadı. Elekke senator Altınbaevnıñ çığışında “Alla bulu awır” digän fikeren alıp gäzitneñ baş möxärrire Räşit Ğällämov «Oppozitsiä bulu awır» dip isemlängän mäqäläsen täqdim itte. Soñğı Däwlät Şurası utırışında küp xatalar yasaldı, dip yaza Räşit Ğällämov. Berençedän nigä prezident, anıñ wäkile üz eşenä tieşle däräcädä ütämi dip, Tatarstan mänfäğätlären yaqlıy almıy, dip turıdan-turı äytmäde. Altınbaevnıñ tänqitle notığı häm ike deputatnıñ anı yaqlap çığış yasawı da qabatlanu, alar 1998 yılğı baş kütärüne bik nıq xäterlätä ide, digän fikerdä tora Räşit Ğällämov. Bu xäl şulay uq, awızına su qabıp utırğan küpçelek deputatlarnıñ mondıy xällärgä äzer bulmağanın kürsätte, di ul. Häm böten opponentlarğa yullap, ber zaman Vladimir Putin üz wäkilen Sergey Kirienkonı eştän azat itärgä uylasa, ber keşe dä ğäcäplänmäs ide, ä bezdä anıñ nie bar, digän soraw birä. Kilep tuğan xälgä baş möxärrir şundıy näticä yasıy:

Saylawaldı köräşeneñ berençe öleşe stillär qarşılığına äwerelde. Qazan Kremleneñ konkret faktlarğa yünälgän, qupşı süzlärsez stile sürätendä Altınbaevnıñ süzlär häm töşençälär belän ciñel uynawı küplärne äsir itä. Monıñ artında närsä tora? Xäzer näticä çığarırğa irtä äle. Qızğanıç, Alla bulu ciñel tügel. Oppozitsiä bulu da awır. Soñğı sanda min yazğan idem inde, respublikanıñ säyäsi tormışına ul bik kiräk. Üseş häm tärräqiät öçen. Läkin, şuşı comğa waqiğaları kürsätkänçä, bez konstruktiv oppozitsiägä tügel, ä maxsus boyırıqlarnı ütäwçe nindider “suğışçan törkemgä” tap buldıq. Ämma maxsus kürsätmäne ütäüçe törkemneñ maqsatı respublika mänfäğätlärenä turı kilmäskä mömkin.

Tatar matbuğatı ğädättägeçä säyäsättän çittä tora. Küpçelek gäzitlärdä Tuqay bülägen däğwälawçılar turındağı yazmalar basılu däwam itte. 26 aprilgä qädär bu xälneñ däwam itüen farazlap bula. Восточный экспресс gäziteneñ Tatar ğasırı säxifäsendä «Tuqay bülägeneñ däräcäse qaldımı» digän sorawğa törle bilgele keşelärneñ cawapları basıldı. Xalıq yazuçısı İldar Yuziev “Tuqay premiäse xäzer dä iñ däräcäle büläk bulıp qala, ul icat biekleklärenä citkän keşene tanu tügel, ä alğa taba eşlärgä etärgeç” dip cawap birä. Arxitektura fännäre doktorı Niaz Xalit “Tuqay premiäseneñ küläme barı tik 1 meñ dollar ğına buluı qızğanıç inde, aña barı tik totılğan maşina alıp bula, ä ul bit zur keşelärgä birelä”di. Xalıq rässamı Xaris Yakupov “Premiäne, optom tügel, ä konkret ber äsär öçen birerğä kiräk” - dip cawap birä.

Şähri Qazan gäziteneñ İlhamiät quşımtasında “Ğabdulla Tuqay isemendäge däwlät bülägenä kandidatlar” isemle säxifädä yazuçılar Mösäğit Xäbibullin, Sufian Povarisov, şağir häm proza ostası Rawil Boxaraev turında külämle yazmalar dönya kürde. Filologiä fännäre kandidatı Raviä Zaripova Mösäğit Xäbibbullin turında “İzge eşlär maytara ul, Qobratnı qaytara ul!” dip yaza. Räfis Äxmät Sufian Povarisov icatına bağışlanğan yazmasında “anıñ kebek qıyu, printsipial tatar galim-ädiplärenä Xoday tüzem, yegär, ücätlek häm ilham birsen, ä inde Sufian kükrägendä Tuqay büläge bilgese balqısa, şul tufraqtağı millättäşlärebezneñ yöze balqır ide” dip fikerläre belän urtaqlaştı. Belgängezçä, Syfian Povarisov Başqortstannan. Şağir Zölfät ikençe şağir Rawil Boxaray turında yazğanda “Boxaraynıñ icatı häm ayırım äytkändä, tatar şağirläreneñ inglizçä almanaxı hiçsüzsez bu zinnätle büläkkä layıq” - dip yaza.

Şähri Qazanda şulay uq ğalim häm ädip İbrahim Nurullinnıñ 80 yıllığına bağışlanğan külämle yazma dönya kürde. Älfiä Avzalovanıñ yubileyı uñayınnan da gäzittä yazma urnaştırılğan. 27 aprildä ul Salix Säydäşev isemendäge zur konsertlar zalında çığış yasarğa ciena ikän. Mädäni comğa gäzite dä İbrahim Nurullin icatında iğtibarlı. Atnalıqnıñ baş möxärrire Zinnur Mansurov aña bağışlanğan çığışına «Sawapqa torırlıq cawaplar, ädäbiät ğalime İbrahim Nurillun turında çittiänräk qarap uylanular» digän isem birä. Ul anda İbrahim ağağa universitet studentı küzläre belän qarıy, uqığan yılların iskä ala. Yazuçı häm Söyembikä jurnalında ozaq yıllar buyı eşläwçe Marat Ämirxanov bu könnärdä 70 yäşen tutıra. Gäzitlärdä häm Söyembikäneñ üzendä aña bağışlanğan yazmalar häm äsärlärennän özeklär dönya kürde.

“Tuqay bülägenä däğwälawçılar” digän säxifä Mädäni comğa gäzitendä dä bar. Şuşında basılğan, teatr belgeçe Daniä Ğimranovanıñ mäqäläsendä Kärim Tinçurin isemendäge teatrda «Kuraj ana häm anıñ balaları» digän äsärne säxnäläştergän Räşit Zahidullin häm anda töp rolne başqarğan İslamiä Mäxmütova bu däräcäle büläkkä layıq digän fiker ütkärelä. Şuşı uk gäzittä Fäwziä Bäyrämovanıñ «Mixail Xudyakovnıñ ğömer kitabı» digän külämle mäqäläseneñ çirattağı kisäge basıldı. Soñğı waqıtta Fäwziä xanım tarixçı Mixail Xudyakovnıñ xezmätlären, anıñ turında mäğlümat tuplıy. Ul tatar tarixın bozıp kürsätüçelärgä qarşı köräş alıp barğan, tarixıbıznı öyränep millät öçen izge eş eşlägän. Misal itep ul «Qazan xanlığı turındağı oçerklar» digän kitabın kiterä. Fäwziä xanım şuşı kitap belän täfsilläbräk tanıştırırğa bulğan. Menä anıñ çığışınnan ber özek:

6 zur bülektän, 62 bülekçädän torğan 302 bitle bu xezmät tatar tarixınnan başlap, däwlät tözeleşe, xanlıqnıñ eçke häm tışqı säyäsäte, xalıq tormışı, Mäskäw belän mönäsäbätlär, arxeologiä, etnografiä, tatar mädäniäteneñ urıslarğa uñay tä’sir itüe häm başqa bik küp temalarnı yaqtırta. Şul uq waqıtta ğalim Qazanda, tatar cämğiätendä, bigräktä täxet tiräsendäge xakimnär arasında nindi köräş, ığı-zığılar barğanın da açıp birä alğan. Tatarlarnı üzara suğıştıruda, bersen kütärep, ikençesen töşerüdä, Qazan täxete öçen köräştä Mäskäwneñ turıdan turı qatnaşuı, intriga häm mäker qoruı da kitapta dälillär belän, bik centekle itep taswirlana.

Kürgänegezçä Mixail Xudyakov taswirlağan waqiğalar alay uq yıraq tügel, ber böyek äytkänçä, küpmeder waqıttan soñ tarix fars räweşendä qabatlana. Ä xäzerge waqiğalarğa kiläçäk zaman Xudyakovları bäyä birer, küräseñ.

Bikä Timerova, Qazan
XS
SM
MD
LG