Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ğiraq suğışı sabaqları: rekrutlar armiäse professional armiägä qarşı tora almıy


Quşma Ştatlar citäkçelegendäge koalitsiä köçläre Ğiraq suğışında çağıştırmaça ciñel ciñügä ireşte. Ğiraqnıñ sovetlardan qalğan iske qoralı Amerikanıñ zamaça texnologiäsenä qarşı tora almadı. Ämmä belgeçlär fikerençä, eş qoralda ğına tügel, Ğiraq suğışı professional armiäneñ rekrutlar armiäse aldında tulı östenlegen kürsätte.

Ğiraq suğışı başlanğaç Rusiäneñ xärbi citäkçeläre bu suğış ozaqqa suzılaçaq, koalitsiä köçläre bigräk tä Bagdadnı alğanda, zur yuğaltular kiçeräçäk digän farazlar äytte. Ğiraq başqlası ikençe Groznıy bulaçaq digän kisätülär yañğıradı. Menä ul fikerläreneñ berniçäse. Xärbi akademiä professorı, general-mayor Pavel Zolotarev Komsomolskaya pravda gäzitenä: Ğiraqta partizan suğışı yıllarğa suzılaçaq, amerikannarnıñ yuğaltuları 15 meñgä citergä mömkin. Xärbi ekspertlar kollegiäse vitse-prezidentı general-mayor Aleksandr Vladimirov Vremya Novostei gäzitenä: Ğiraq partizannarına bar ğäräp dönyası yärdäm itäçäk, aqçağa yallanğan keçkenä törkemnär xöcüm itkännän soñ, atlarğa-döyälärgä atlanıp çüllärgä kitäçäk. Xärbi akademiä prezidentı general Mäxmüt Gäräev strana.ru säxäifäsenä: mıltıq belän Apaçi boralağın bärep töşergän kristian – Ğiraq suğışnıñ simvolı bulaçaq. Üz ileñneñ bäysezlege öçen teläsä nindi qoral belän suğışıp bula ikän. Bagdad alınuğa ber atna qala Rusiäneñ saqlanu ministrı Sergei İvanov Ğiraq armiäsenä mädxiä uqıdı, Amerikannarnıñ ciñä aluwı bik şikle digän süzlär äytte.

Rusiä generallarnıñ şuşı belderüläre xäzer älbättä kölkele yañğırıy. Koalitsiä köçläre Ğiraqnı 3 atnada ütte. 5 millionlı Bagdad qalası 48 säğättä alındı. Koalitsiä köçläreneñ yuğaltuları Amerikan häm Britan xärbilären quşıp sanasañ Reuters mäglümätenä qarağanda bügenge köngä 161 keşe täşkil itä, şularnıñ da ikese xäbärsez yuğalğan. Rusiä keşesenä bu sannarnı añlaw ciñel tügel älbättä. 1995 häm 2000 yıllarda Çeçnya başqalası Groznıynı aluğa aydan artıq waqıt kiräk buldı. Räsmi sannarğa qarağanda ğına da anda 5 meñläp xärbi xäläk buldı, 15-20 meñe yaralandı. Saldat anaları komitetı bu sannar berniçä tapqır zurraq dip belderä.

Ğiraq kompaniäsen Çeçnya suğışı belän çağıştıru döres bulmas ide, şulay da, qayber näticälär yasap qararğa bula. Berençedän, zamança qoral östenlege. Ğiraqnıñ sovetlardan qalğan ikse qoralı Amerikanıñ zamança texnologiäsenä qarşı tora almadı. Computer häm iärçennär yärdämendä idarä itelgän aqıllı raketalar da yalğıştı, süz dä yuq. Näticädä ber ğäyepsez tınıç xalıq qorban buldı. Ämmä xäräbägä qalğan Groznıynı bügenge Bagdad belän çağıştıru mömkin tügel. Rusiäneñ tanılğan xärbi belgeçe Pavel Felgenhauer süzlärençä, berençesen cimerdelär, läkin ala almadılar, ikençesen - cimermädelär, läkin aldılar.

Alay da belgeçlär fikerençä, eş qoralda ğına tügel. Ğiraq suğışı şunı isbatladı: armiä nindi genä zur bulmasın (Ğiraqta ul 400 meñ xärbi çaması ide) rekrutlar, yağni mäcbüri räweştä köçläp cıyılğan ğäskär ixtiarıy, professional armiägä qarşı tora almıy. Eş xärbilärgä tülängän aqça külämendä genä tügel. Brusseldä urnaşqan Yevropanıñ säyäsi tikşerenülär üzäge belgeçe Marius Vahl süzlärençä, bügenge könneñ zamança xärbi texnologiäsen barı tik professional xärbilär üzläşterä ala. Ber yä ike yılğa xärbi xezmätkä çaqırılğan rekrutlar moña töşenä almıy:

Audio

Bügenge köndä bar Yevropa illäre professional armiägä küçä: Belgiä, Hollandiä, İspaniä, İtaliä. Xättä Napoleon çorınnan birle rekrutlar totqan Fransiä uzğan yıl şundıy qarar qabul itte. Döres, professional armiä zurraq çığımnar sorıy, şuña kürä Norvegiä belän Daniä älegä moña bara almıy. Germaniä – ayırım oçraq, bu ilneñ üz tarixı bar, ikençe dönya suğışınnan soñ bu ildä armiä – cämğiät kontrole astında bulırğa tieş digän fälsäfä köçle. Şuña da qaramastan Gerhard Şröder xökümäte rekrutlar sanın kimetergä häm alarnıñ xezmät itü waqıtın 6 ayğa qaldırırğa tırışa. Germaniädä inde bügen ük, 290 meñ xärbineñ rekrutlar ni barı 83 meñen täşkil itä. NATOğa kergän häm kerergä cıyınğan yaña illär näq şul yuldan bara. Äytik, Çexiä 2005 yılda mäcbüri xezmätne tulısınça beterergä cıyına.

Professional armiägä küçü niätläre Rusiädä dä bar. Xärbi belgeç Pavel Felgenhauer süzlärençä, monıñ öçen berençedän, xärbilär sanın kimetergä kiräk (Rusiädä ul 3 millionnan artıq), ikençedän, ofitserlar qatlamında reforma ütkärergä kiräk. Ofitserlarğa az açqa tülänä, sotsial garantiälär yuq, iñ möxime, alarda äle dä sovet mentalitetı. Pavel süzlärençä, bu ofitserlarğa nindi genä soldat birmä, alar qorallı isreklärdän torğan bandağa äylänä. Çeçnyadağı xällär monı açıq kürsätte di ul. Ğiraq suğışına kilgändä, Pavel bu suğıştan Rusiä öçen şul uq näticä çığara: Rusineñ bügenge armiäse ber nigä dä yaramıy:

Audio

Pavel süzlärençä, 1999 yılda Çeçnyada Rusiäneñ 120 meñ xärbie bulğan. Başqala Groznıyğa taba 40 çaqırım yulnı ütü öçen alarğa 2 ay waqıt kiräk bulğan. Groznıynı alu öçen – tağın 2 ay. Ğiraqtağı cir öste operatsiäsendä şul uq 100 meñ çaması xärbi qatnaştı. Läkin Amerikan xärbiläre anı 3 atnada tämamladı. Ä bit Ğiraq Çeçnyadan, Bagdad – Groznıydan, häm dä Ğiraq xärbiläre sanı - çeçen suğışçılarınnan kimendä 10 tapqır zurraq.

Östäp tağın şunı äytärgä kiräk. Ğiraq suğışın Çeçnya suğışı belän çağıştırğan Rusiä belgeçläre nigäder bu turıda iskä almasqa tırışa. Ğiraq belän Çeçnya arasında xärbi ölkägä qaramağan zur ayırma bar. Amerikan xärbiläre Ğiraq şähärlärenä kergännän soñ, distä yıllar izelep yäşägän Ğiraq xalqı Saddam häykällären cimerä, anıñ sürätlären taptap-izä başladı. Ä menä çeçennar öçen Cäwxär Dudaev bügen dä milli qaharman bulıp qala.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG