Çeçnya deputatı Aslanbek Aslaxanov yarlıqaw turında alternativ proyekt täqdim itkän ide. Läkin prezident ölgese bulğanda başqası ütmäyäçägen añlap, ul üzeken kire aldı. Aslaxanov yarlıqaw waqtın üktäbergä qädär ozaytırğa häm anı Çeçnya belän çiklämiçä bar Rusiägä kiñäytergä täqdim itkän ide. Prezident ölgesendä äytelgänçä, yarlıqaw 1993neñ 1 avgustınnan alıp (ul çaqta äle Çeçen-İnguş respublikası ide) bügenge köngä qädär qılınğan cinäyätlärgä qarıy. Läkin, barısına da tügel. Üterülär, köçläwlär, keşe urlawlar, totıq alular, terorçılıq häm başqa törle awır cinäyätlärgä yarlıqaw qağılmıy.
Rusiäneñ xoquq yaqlawçı Memorial üzäge citäkçese Oleg Orlov süzlärençä, yarlıqaw qağılmağan matdälärneñ şundıy küp buluı – bu ğämälneñ mägnäsen yuqqa çığara. Çönki, bäreleştä qatnaşqan berkem dä yarlıqawğa ömet itä almıy, ägär inde ul urmanda suğışçılarğa botqa peşerep kenä utırmağan bulsa... Xoquq yaqlawçılar tağın şuña iğtibar itä, keşeneñ ğäyeben bilgeläw xoquqı Qadırov administratsiäsenä birelgän. Bu korrupsä häm başbaştaqlıqqa yul aça, di alar. Axır çiktä, näq menä Qadırov tiräsendä bulğan keşelärgä yarlıqaw bireläçäk. Tanılğan xoquq yaqlawıç, Duma deputatı Sergei Kovalev, bu qarar nigezendä Çeçnyada tözekländerü eşlärenä birelgän aqçalarnı urlağan keşelär aqlanaçaq, mondıy dokumentnı qabul itergä yaramıy, dip belderde.
Ä menä Çeçnyada cinäyät qılğan Rusiä xärbilärenä kilgändä, xoquq yaqlawçılar äytüençä, alarnıñ kübese, kiresençä, yarlıqawğa ömet itä ala: genotsid qılu, cäberläw kebek cinäyätlär tıyılğan isemlektä yuq. Şulay itep, küzätüçelär fikerençä, bu yarlıqaw çeçen suğışılarına tügel, ä kübräk Rusiä xärbiläre öçen. Suğışçılar isä monı citdigä almıy. Çeçen komandirı Ruslan Gelaev Azatlıq radiosınıñ Tönyaq Kavkaz bülegenä birgän äñgämäsendä bolay dide:
Audio (Gelaev): "Minem xäteremdä bu inde 12nçeme 13nçeme yarlıqaw, läkin alardan soñ berni üzgärmäde, kiresençä, yaqlıqaw alğan keşelär qayadır alıp kitelde häm ezsez yuğaldı. Şuña kürä yarlıqaw bulamı-yuqmı, bezgä bareber, bez üz eşebezne beläbez, häm xalqıbız maqsatına ireşkänçe köräşne däwam itäçäkbez."
Xäyer, Kremlneñ bolay da, tanılğan çeçen komandirların yarlıqarğa niäte yuq. Ä menä Aslan Masxadovqa kilgändä fikerlär törle. Könbatışta küplär öçen ul Çeçnyanıñ qanuni räweştä saylağnan prezidentı bulıp tora. Döres soñğı waqıtta, Mäskäwneñ Çeçnyanı xalıqara terornıñ ber öleşe itep kürsätü tırışlığınnan soñ, qayber basmalar Çeçnya belän Äl-Qaidä digän süzlärne bergä quyıp yaza başladı. Azatlıq tradiosı Tönyaq Kavkaz redaksiäsenä birgän öñgämäsendä Masxadov mondıy bäyläneşlärne kire qaqtı:
Audio (Masxadov): "Çeçen möcäxetdinnärenä Äl-Qaidägä iärüneñ kiräge yuq. Çönki Äl-Qaidäneñ başqa illärdäge ğämälläre çeçennarğa misal bula almıy. Çeçen suğışı başqa, ul 300 yıl elek başlandı häm ber köngä dä tuqtalmadı. Şuña kürä çeçennarğa Laden da, Äl-Qaidä dä berni öyrätä almıy. Kiresençä, çeçennar üzläre teläsä kemne suğışırğa, doşmannı tanırğa, Allahı täğälä quşqança yäşärgä öyrätä ala."
Ali Gilmi, Praga
Rusiäneñ xoquq yaqlawçı Memorial üzäge citäkçese Oleg Orlov süzlärençä, yarlıqaw qağılmağan matdälärneñ şundıy küp buluı – bu ğämälneñ mägnäsen yuqqa çığara. Çönki, bäreleştä qatnaşqan berkem dä yarlıqawğa ömet itä almıy, ägär inde ul urmanda suğışçılarğa botqa peşerep kenä utırmağan bulsa... Xoquq yaqlawçılar tağın şuña iğtibar itä, keşeneñ ğäyeben bilgeläw xoquqı Qadırov administratsiäsenä birelgän. Bu korrupsä häm başbaştaqlıqqa yul aça, di alar. Axır çiktä, näq menä Qadırov tiräsendä bulğan keşelärgä yarlıqaw bireläçäk. Tanılğan xoquq yaqlawıç, Duma deputatı Sergei Kovalev, bu qarar nigezendä Çeçnyada tözekländerü eşlärenä birelgän aqçalarnı urlağan keşelär aqlanaçaq, mondıy dokumentnı qabul itergä yaramıy, dip belderde.
Ä menä Çeçnyada cinäyät qılğan Rusiä xärbilärenä kilgändä, xoquq yaqlawçılar äytüençä, alarnıñ kübese, kiresençä, yarlıqawğa ömet itä ala: genotsid qılu, cäberläw kebek cinäyätlär tıyılğan isemlektä yuq. Şulay itep, küzätüçelär fikerençä, bu yarlıqaw çeçen suğışılarına tügel, ä kübräk Rusiä xärbiläre öçen. Suğışçılar isä monı citdigä almıy. Çeçen komandirı Ruslan Gelaev Azatlıq radiosınıñ Tönyaq Kavkaz bülegenä birgän äñgämäsendä bolay dide:
Audio (Gelaev): "Minem xäteremdä bu inde 12nçeme 13nçeme yarlıqaw, läkin alardan soñ berni üzgärmäde, kiresençä, yaqlıqaw alğan keşelär qayadır alıp kitelde häm ezsez yuğaldı. Şuña kürä yarlıqaw bulamı-yuqmı, bezgä bareber, bez üz eşebezne beläbez, häm xalqıbız maqsatına ireşkänçe köräşne däwam itäçäkbez."
Xäyer, Kremlneñ bolay da, tanılğan çeçen komandirların yarlıqarğa niäte yuq. Ä menä Aslan Masxadovqa kilgändä fikerlär törle. Könbatışta küplär öçen ul Çeçnyanıñ qanuni räweştä saylağnan prezidentı bulıp tora. Döres soñğı waqıtta, Mäskäwneñ Çeçnyanı xalıqara terornıñ ber öleşe itep kürsätü tırışlığınnan soñ, qayber basmalar Çeçnya belän Äl-Qaidä digän süzlärne bergä quyıp yaza başladı. Azatlıq tradiosı Tönyaq Kavkaz redaksiäsenä birgän öñgämäsendä Masxadov mondıy bäyläneşlärne kire qaqtı:
Audio (Masxadov): "Çeçen möcäxetdinnärenä Äl-Qaidägä iärüneñ kiräge yuq. Çönki Äl-Qaidäneñ başqa illärdäge ğämälläre çeçennarğa misal bula almıy. Çeçen suğışı başqa, ul 300 yıl elek başlandı häm ber köngä dä tuqtalmadı. Şuña kürä çeçennarğa Laden da, Äl-Qaidä dä berni öyrätä almıy. Kiresençä, çeçennar üzläre teläsä kemne suğışırğa, doşmannı tanırğa, Allahı täğälä quşqança yäşärgä öyrätä ala."
Ali Gilmi, Praga