Yıl sayın “Semberneñ fälän yıllığın” bäyräm itü tantanaları aldınnan tatar cämäğätçelege älege yazmanı xakimiätneñ isenä töşerä kilde. Bıyılğı 355 yıllıq aldınnan – bigräk tä. Cirle tarixçılar mondıy ğamälne “tarix fänenä qarşı çığu – vıyzov” dip atadılar. Küptän tügel bu taşnı sintäberdä ük çirkäw astınnan alğannar digän xäbär kilep töşte. Sember arxeoloğı Aleksandr Viskalin bu ğämälne möselmannarnıñ dini xislären tübänsetmäs öçen qılğannar, dip añlata.
Çirkäw astınnan qaber taşların alu şawqımı Cepşeklek yılları başında uq kön tärtibenä kilep basqan ide. Qazan millätçeläre “Wäxşilekne yäşerü – wäxşilektän paq''lanu tügel äle, kemneñ kem ikänen iskärtep torsınnar sıqranıp yatuçı qaber taşları” dip, bu ğämälne tuqtata alğannar ide.Sember şähäre Duması älege taşnı “V. İ. Lenin watanı” isemle tarixi-mädäni tıyulıqqa quyu maqsatı belän alıp qaytırğa bulğan. Maqsatlırı – “Sember” digän yazma barmı-yukmı ikänen tikşerü häm, bulsa, muzeyda saqlaw. Ä bulmasa... çüplekkäme? Şähär Duması delegatsiäse belän barğan İrşat abıy äytüençä, taşnı alar Bolğarda da çüplektä genä tapqannar.
Nigä soñ muzey xezmätkärläre bu taşnı çirkäw astınnan qazıp alıp, çüplekkä ırğıtqannar? Nilektän şul taşnıñ näq “Sember” digän süz yazılğan urını watılıp töşkän? Nigä bu tarixi häykälne oçraqlı keşelärgä birep cibärgännär, Moña Tatarstan xaqimiäteneñ röxsäte bulğanmı? Nigä soñ bez bolğar babalarıbız mirasına tökerep qarıybız? Mäşhür ğalimnärebez Äbrar Kärimullin häm Al''fred Xaliqovnıñ cäber häm çitlätügä duçar itegänlekläre şul uq tamırdan tügelme?“Bolğarğa qaytu” oyışmasınıñ Prezident Mintimer Şäymiew isemenä cibärgän xatında menä şundıy sorawlar quyılğan. Oyışma räise Şäwkät Bogdanov uñay cawapqa ömetlänä. Şul arada “Narodnaya gazeta” älege epitafiädä “Sember” süze yuklığın Qazan ğalimnäre Färit Xäkimcanow häm Marsel'' Äxmätcanow yärdämendä raslağan.
Niçek kenä bulmasın, älege epitafiä tiräsendäge şaw-şularnıñ faydası da bulır kebek. Härxäldä, uylaw säläten cuymağan keşegä uylanıp qararğa säbäp bar: niçä yäş soñ bu tatarça atalğan urıs şähärenä?“Rossiyskaya gazeta”da çıqqan Niqolay Sençevnıñ “Borınğı plitä üz serlären açar”, digän yazmasınnan ber cömläse dä şuña etärgeç birä ala. “Citdi ğalimnär härdaim Ul''yan-Sember qalasınıñ borınğıraq buluı turında äytä kildelär”, - digän cömlä.
Ayrat İbrahim, Sember.
