Äfğanstannıñ şuşı yaña konstitutsiäse inde küptännän kötelgän ide. Totrıqlı xakimiat äle ayaqqa basıp qına kilgän il öçen Konstitutsiäneñ kiräklege berkem dä şik uyatmadı. Bar mäs''älä aña nindi eçtälek salu, Äfğanstan däwläteneñ nindi xakimiat tözeleşen saylawı ide. Törle säyäsi köçlär arasında şuşı ölkädä kilep çıqqan tirän qarşılıqlar, äfğan konstitutsiäsen qabul itüne küpmeder waqıtqa kiçekterde dä. Maxsus cıyılğan qanuni mäclestä - Loya Jirğada tawış birü şuña kürä uzğan yäkşämbedä genä ütte. Äfğanstannıñ törle qabilälären, säyäsi wä milli törkemnären wäkillek itkän deputatlar üz tawışın, ğädättägeçä, qul kütärep tügel, ä torıp basıp birde. Mäclestä qatnaşqan 502 wäkilneñ zur küpçelege ayağürä basqannan soñ Äfğanstannıñ yaña konstitutsiäse buluwı iğlan itelde. Loya Cirğadağı töp qarşılıqlar soñğı minutta ğına xäl itelä aldı dip xäbär itelä. Alar nigezdä ike ide - xakimiatne niçek qoru, ildä prezidentmı, ällä inde parlament idaräseme kertü häm däwlät telläre mäs''äläse. Qabuldan alınğan mäğlümatqa qarağanda, axırğı çiktä xäzerge waqıtlı prezident Xämit Qarzai täqdime ciñep çıqqan, ul baştan uq Äfğanstanda köçle prezident idaräse kertüne yaqlıy ide. Loya Cirğa monı qabul itä, läkin aña ike vitse-prezident urının da östi. Tellärgä kilgändä, ildä ike räsmi tel bulaçaq - dari häm paştu telläre, berük waqıtta başqa milli açşılıqlar yäşägän töbäklärdä, bigräk tä tönyaqtağı üzbäk, törkmän, taciqlar torğan cirlärdä alarnıñ telläre dä räsmi äyläneştä bulaçaq. Konstitutsiä qabul itelgännän soñ, taşlamalar yasap bulsa da, üz maqsatına ireşkän waqıtlı prezident Xämit Qarzai Loya Cirğa wäkilläre qarşında, "30 yıl buyı törle suğışlar aşa ütsäk tä, bez üzebezneñ mädäniatlı buluwıbıznı rasladıq, bu bezneñ barıbıznıñ da zur uñışı" dip belderde. Mäclestäge deputatlar, ildäge xakimiatneñ yä prezident yä inde köçle premyer-ministr idaräsenä nigezlänüe xaqında qaynar bäxäslär alıp barğanda ul, ägär dä Äfğanstanda prezident xakimiate kertelmäsä üzeneñ xäzerge citäkçel urınınnan kitüwe belän yanağan ide. Anıñ tarafdarları fikerençä, küpmillätle äfğan däwläte öçen barı tik köçle prezident idaräse genä qulay, xakimiatne törle dini wä milli törkemnär arasında bülü ilne yañadan suğışqa ğına kiteräçäk. Loya Cirğa deputatlarına, bigräk tä ilneñ tönyağınnan kilgän taciq, üzbäk, nuristani wäkillärenä şuşı fikerne citkerü bik awır buldı, berniçä kön elek xätta mäcles talaşıp taralır häm konstitutsiä qabul itelmäs digän qurqular da çıqqan ide. Atna azağında künderü eşenä xätta Berläşkän Millätlärneñ Äfğanstandağı maxsus wäkile Laxdar Braximi häm Qabuldağı amerikan ilçese Zalmay Xälilzad ta quşıldı. Näticädä prezident yanına tağın ike vitse-prezident quyu häm milli azçılıq tellären üz cirlärendä räsmi itü aşa Loya Cirğada küpçelek kileşüwenä ireşelde. Xäzer inde äfğan cämğiate aldında yaña, tağın da qatlawlıraq burıç - qabul itelgän konstitutsiäne tormışqa aşıru eşe tora. Äfğanstan tarixında bu altınçı yazma konstitutsiä. Başqa qazanışlar belän bergä anda, ir häm xatınnıñ bertigez xoquqlarğa iä buluwı iğlan itelä.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga