İrekleklär häm demokratiä nığıtması sanalğan qartlaç Yevropanıñ liberallığı çit il keşelären, möhäcirlärne qabul itü ölkäsendä soñğı yıllarda şaqtıy kimede - Hollanda parlamentı qabul itkän qanun şuşı fikerne tağın da raslıy ğına. İlneñ immigratsiä ministrı Rita Verdonk täqdime belän äzerlängän qanun sişämbe könne parlamentnıñ tübän palatası aşa ütte, xäzer ul yuğarısı tarafınnan da xuplanırğa tieş bulaçaq. Qanun ğämälgä kersä, Hollandadağı 26 meñläp möhäcirne ildän quu kötä. Sıyınu sorağan üteneçe kire qağılğan bar çit il keşese ildän kitärgä tieş bulaçaq. Alarnıñ qayberläre Hollandada yıllar buyı yäşägän, xätta balalar üstergän, läkin bu alarğa xäzer yardäm itmiäçäk. Qanun ildäge möhäcirlär öçen köçle tetränü buldı. Sıyınu ğarizası kire qağılıp ta, anda 6 yıl yäşägän 26 yäşlek körd xatını Zäynäp:
Audio
"Minem ike balam bar, alarnıñ ikese dä Hollandada tudı. Läkin min kire Törkiägä qaytırğa telämim, anda miña problemalar citärlek. Min Hollandada qalırğa telär idem, läkin alar bezgä kitegez di, alar öçen monı äytäse ciñel, älbättä, ämma bezneñ öçen bu bik awır närsä" dip belderä çığışı belän Törkiädän bulğan körd xatını. Yaña qanun nigezendä Zäynäpkä häm anıñ ike balasına ilne ixtiari räweştä taşlap kitär öçen 8 atna waqıt birelä. Ägär dä alar monı eşlämäsä, aldağı 8 atnağa alar maxsus ozatu üzägenä urnaştırılaçaq. Anda alarğa ildän kitü öçen yardäm kürsäteläçäk. Şul waqıt eçendä dä kitä almağannarnı Hollandadan köçläp quıp çığaraçaqlar. İldäge qaçaqlarğa yardäm itüçe humanitar oyışmalarnıñ xezmätkärläre yaña qanunnıñ bäğersezlegenä, çamadan tış qırıs buluına aptırıy. Äxmät Puri şundıy oyışmalarnıñ bersendä eşli.
Audio, Äxmät Puri
"Minemçä, hollanda säyäsäte ğädelsez, wayımsız häm bäğersez. Keşelär şul säyäsätneñ qorbanı bulıp tora, xökümät alarnıñ üz illärenä kire qaytqaç törmägä yabıla, xätta üterelä dä aluın belsä dä, şuşı säyäsätenä tuğrı bulıp qala" di Äxmät Puri. Hollanda xökümäte isä moña, sıyınu sorağan bar ğarizalar da centekläp tikşerelä, häm şunnan soñ ğına alarnıñ qayberläre kire qağıla dip belderä. Yaña qanun ilgä 2001-nçe yılnıñ 1-nçe aprilenä qädär kilgän möhäcirlärgä qarıy, ul çaqta alarnıñ küpçelegen elekke Yugoslaviä cirlärennän, Ğiraq häm Äfğanstannan kilüçelär täşkil itä ide. Sirägräk bulsa da aralarında Çeçnä häm İrannan qaçıp kilüçelär dä bar dip xäbär itelä. Şulay itep, Hollandanıñ da ğädäti liberal''lege betep kiläme? Rotterdam universitetında eşläwçe Rinus van Schendelen fikerençä, bu il işeklären yabunı tügel, ä fäqät möhäcirlär belän wäzğiatne qulda totu telägen genä añlata.
Audio, Rinus van Schendelen
"Möhäcirlärgä qarata naçar möğämälä yuq, min, yıl sayın qabul itkän çit il keşeläre sanın iskä alıp kiresençä diär idem. Parlament qabul itkän qarar bu ilneñ nindider çiklär buldırırğa, yaxşıraq kontrol'' urnaştırırğa teläwen kürsätä" dip isäpli Rotterdam universitetında eşläwçe ğalim van Schendelen. Şuşı süzlären ul, üze yäşägän Rotterdamda xalıqnıñ 45 protsentın törle immigrantlar täşkil itüe belän sürätli. Çit il keşeläre sanınıñ artuı berläşep kilgän Yevropa öçen ütä dä näzberek problema bulıp qala.
Kärim Kamal, Praga
Audio
"Minem ike balam bar, alarnıñ ikese dä Hollandada tudı. Läkin min kire Törkiägä qaytırğa telämim, anda miña problemalar citärlek. Min Hollandada qalırğa telär idem, läkin alar bezgä kitegez di, alar öçen monı äytäse ciñel, älbättä, ämma bezneñ öçen bu bik awır närsä" dip belderä çığışı belän Törkiädän bulğan körd xatını. Yaña qanun nigezendä Zäynäpkä häm anıñ ike balasına ilne ixtiari räweştä taşlap kitär öçen 8 atna waqıt birelä. Ägär dä alar monı eşlämäsä, aldağı 8 atnağa alar maxsus ozatu üzägenä urnaştırılaçaq. Anda alarğa ildän kitü öçen yardäm kürsäteläçäk. Şul waqıt eçendä dä kitä almağannarnı Hollandadan köçläp quıp çığaraçaqlar. İldäge qaçaqlarğa yardäm itüçe humanitar oyışmalarnıñ xezmätkärläre yaña qanunnıñ bäğersezlegenä, çamadan tış qırıs buluına aptırıy. Äxmät Puri şundıy oyışmalarnıñ bersendä eşli.
Audio, Äxmät Puri
"Minemçä, hollanda säyäsäte ğädelsez, wayımsız häm bäğersez. Keşelär şul säyäsätneñ qorbanı bulıp tora, xökümät alarnıñ üz illärenä kire qaytqaç törmägä yabıla, xätta üterelä dä aluın belsä dä, şuşı säyäsätenä tuğrı bulıp qala" di Äxmät Puri. Hollanda xökümäte isä moña, sıyınu sorağan bar ğarizalar da centekläp tikşerelä, häm şunnan soñ ğına alarnıñ qayberläre kire qağıla dip belderä. Yaña qanun ilgä 2001-nçe yılnıñ 1-nçe aprilenä qädär kilgän möhäcirlärgä qarıy, ul çaqta alarnıñ küpçelegen elekke Yugoslaviä cirlärennän, Ğiraq häm Äfğanstannan kilüçelär täşkil itä ide. Sirägräk bulsa da aralarında Çeçnä häm İrannan qaçıp kilüçelär dä bar dip xäbär itelä. Şulay itep, Hollandanıñ da ğädäti liberal''lege betep kiläme? Rotterdam universitetında eşläwçe Rinus van Schendelen fikerençä, bu il işeklären yabunı tügel, ä fäqät möhäcirlär belän wäzğiatne qulda totu telägen genä añlata.
Audio, Rinus van Schendelen
"Möhäcirlärgä qarata naçar möğämälä yuq, min, yıl sayın qabul itkän çit il keşeläre sanın iskä alıp kiresençä diär idem. Parlament qabul itkän qarar bu ilneñ nindider çiklär buldırırğa, yaxşıraq kontrol'' urnaştırırğa teläwen kürsätä" dip isäpli Rotterdam universitetında eşläwçe ğalim van Schendelen. Şuşı süzlären ul, üze yäşägän Rotterdamda xalıqnıñ 45 protsentın törle immigrantlar täşkil itüe belän sürätli. Çit il keşeläre sanınıñ artuı berläşep kilgän Yevropa öçen ütä dä näzberek problema bulıp qala.
Kärim Kamal, Praga