Mälikä Basıyr: Çirattağı şimbä matbuğat küzätüendä, bez sezne «İdel» jurnalınıñ 4 sanı belän tanıştırırbız. Mikrofon aldında yazuçı, şağirä Näcibä Safina>:« Xörmätle “Azatlıq”radiosın tıñlawçı millättäşlärem, Qazanda çığıp kilä torğan tatar yäşläre jurnalı “İdel”, sezneñ hämmägezgä dä barıp ireşmägänder äle. ”Söy ğömerne, söy xalıqnı, söy xalıqnıñ dönyasın “şiğare astında näşer itelgän bu matbağa , Räsäy dönyasında tatar yäşläre duçar itelgän qotoçqıç ruxi wä matdi qarşılıqlarnı här bite sayın surätläp kürsätä.“İdel”neñ baş möxärrire , yazuçı Raşat Nizamiev utırış wä cıyılışlarda süz alsa, zalda ciñelçä kölü awazları işetelgäli.Çönki ul härwaqıt “berençedän, ikençedän, öçençedän.”dip söyli. Bu şulay bula da. Ämma tatar yazuçısınıñ sanap-sanap kitergän mäs''älälär çılbırı hiç kenä dä özelmäslek ikänenä iğtibar itüçe buldımı ikän? Bolar barısı da buınnar çılbırı mäs’äläläre häm qaysın özsäñ dä, tatar milläte, tatar tarixı,tatar canı özelä digän süz.Jurnalnıñ aprel'' sanın uqıp çıqqaç ta, canda şundıy çılbır yalğana. Çönki jurnal bu yılnıñ iyün ayında tarixta berençe tapqır Bötendönya tatar yäşläre kongressı bulaçağın xäbär itä. Tatar märkäzenä dönyanıñ tatar yäşägän böten töbäklärennän meñ yeget wä qız kiläçäk. Mondıy qararnı bötendönya tatar kongressı inde 2002 yılda uq çığarğan bulğan ikän.Kongress dürt kön däwamında eşläyäçäk.“Kilgän könne qunaqlar Qazan belän tanışaçaq ,alar iğtibarına mädäni programma täqdim iteläçäk. İkençe könne kongress räsmi töstä açıla häm plenar utırıştan soñ seksiälär eşe başlana. Delegatlar cidegä bülenep , “Watan”,”Mädäniät”, “Biznes”, “Sälämätlek”, “Mäğärif, tuğan tel häm ädäbiät”seksiälärendä kiñäşäçäk. Şul uq könne tatar yäşlär matbuğatı wäkilläre qatnaşında tatar yäşläreneñ aktual'' problemaları”temasına tügäräk östäl yanında söyläşü bulaçaq. Kongressnıñ öçençe könendä “ХХ1ğasırda tatar yäşläre” digän fänni-ğamäli konferensiä häm plenar utırışnıñ däwamı planlaştırılğan.Menä şuşı dönya külämendä ütkäreläçäk yäşlär kongressı jurnalda möxärrir bulıp eşläwçe Ruziä Safiullinanı nindi şik-şöbhälärgä töşerüe turında äytmiçä qalu mömkin tügel. Çönki ul yanğan utlarda bik küp tatar yäşläre dä yanğanın beläm min. Mälikä Basıyr:«Nindi genä citdi cıyın bulmasın, anda küñel yalı, ruxi azıq ta täqdim itelergä tieş. Yäşlär forumında – bigräk tä. Kiçlären tatar estradasınıñ professional'' häm üzeşçän kollektivları, milli kiem ürnäklären kürsätü,tatar KVNı h.b.çığışlardan tözelgän konsert bulaçaq.Olı buın artistları belän oçraşu şulay uq tatar yäşlären ruxlandırıp, böek millät wäkilläre ikänlegen tağın ber qat islärenä töşerep cibärergä dip uylıy oyıştıruçılar . Ämma, minemçä, yäşlärneñ küñelendä iñ yaqtı xatirälärne forumnıñ dürtençe köne qaldırır. Çönki ul könne alar respublikanıñ iñ zur Sabantuyında qatnaşa alaçaq.... Tik tatar yäşläre forumı tamğa öçen genä ütkärgän fanfaralı-şaprınulı ğadäti zur cıyılış, zur Sabantuy ğına bulmasın ide.«Watıq- cimerek tatarça häm yartılaş urısça çığışlar, tänäfeslärdä, mädäni- kiçälärdä- gel urıs söyläme genä yañğırasa, oyat bulaçaq bit inde»,- dip tä yöräk aldan uq qısılıp quya. Aqıllı, fikerle yäştäşlärneñ töple, mäğnäle çığışların işetäse kilä. Äbilär äytmeşli, forumnıñ «äceren kürergä yazsın»,-ide , dip yaza Ruziä Safiullina, mäqäläsendä.Näcibä Safina: Jurnalda, Ruziä Safiullinanıñ küñelendä tuğan borçılulı fikerlären raslağan, Räfiıq Şäräfievneñ “Talıy—la-la-a-r!”isemle yazması da urnaştırılğan.Äye, imperiäçel säyäsätne xuplapmı,ällä Mäskäw dönyasında üz keşe bulırğa tırışıpmı, ällä inde tarixi çınbarlıqnı talımsız töstä yalanğaç kileş kürsätergä teläpme, “Miras”curnalınıñ baş möxärrire Miñneäxmät Saxapov, tatar xalqınıñ ruxi simvolına äwerelgän Söyembikä –xanbikä xaqında bik tä üzgä fiker äytä.”Milli däwlätne yuq itüdä Mäskäw patşalığınıñ böek kenäze İvan IV Groznıy ğäskärläre genä tügel, bälki Qasıym xanı Şahğali häm anıñ xatını Söyembikä xanbikä qul astındağı ğayät köçle tatar armiäse dä zur rol'' uynadı. Gärçä bezneñ qayber tarixçılarıbız, bu real'' faktnı “ideologiä pärdäse” belän qaplap, anı başqaça añlatırğa tırışsalar da, xäzer inde qırıs çınbarlıqnı mondıy “çaralar”belän genä “tözätep”,”yamap” bulmıy”.-di avtorBu yazmanıñ avtorın Söyembikä turında roman qädär roman yazuçı Rabit Batulla, Mösäğit Xäbibullinnıñ da “Miras”curnalı baş möxärireneñ üzgä fikerenä qarşı yäki xuplaw süze äytmäwe, däşmäwläre aptırata. Däşmi qalu rizalaşu digän süz tügelme soñ dip sorıy ul.Ä mine isä “İdel”curnalındağı bu yazma analitik fikerläwlärgä etärde. Tarixıbıznıñ ul könnäre, Söyembikä xanbikäse häm bezneñ könnär, tatar prezidentı Mintimer Şäymiev arasında parallel'' ütkärep qaradım häm mäcbürilekkä duçar itelgän ,çarasızlıqtan törle säyäsi adımnar yasarğa mäcbür bulğan xanbikä häm prezident yazmışında açı urtaqlıq bar sıman toyıldı miña.Ä kiläçäktä tarixıbıznıñ bu çorı turında da törleçä añlatma, şärexläwlär bulmas dip kem äytä ala? Ni dä diärlär, ägär xaqiqät''nı açarlıq barlıq çığanaqlar tarixçılardan yäşerelsä, yuq itelsä,bäysez tarixçılarıbız , yılyazmaçılarıbız bulmasa, kiläçäk buınnar tağı da ber totnaqsız-omorf tarixqa tap bulaçaq.Ä andıy çor millätne saqlaw,kütärü tügel,tarixtan üz-üzen sörtep taşlawğa uq kiterergä mömkin bit.İdel ağa, canğa qağa.”İlham çişmäläre çelteri” digän baş astında Başqortstannıñ Oktäberskiy şähärendä eşläp kilüçe “ıq tañnarı” ädäbi berläşmäse icatçılarınıñ şiğerläre dönya kürgän . Biredä Räsäy prezidentı Vladimir Putinnıñ küzenä qarap Başqortstanda tatarlarnıñ xoquqları kiselüe xaqında üz süzen äytä alğan gimnaziä direktorı Nurmöxämmät Xösäyenov üzeneñ “Büre isän”isemle şiğerendä menä närsä di.:Şiğerne Mälikä Basıyr uqi:
Büre betsä ,urmannarğa afät kiler,Et qotırır,--qäwemnärne talap yörer.Etlär ular—Üz başına…Mıltıq şartlar,Ämma äle ay astında büre isän.Etlär uyaw,urman ,xuca tınıç disäñ,--Bäysez büreİrek zatıHaman isän.”-di.Näcibä Safina: Räxmät millättäşem, yaqtaşım! Şağirlegeñ dä şah irlegeñ dä bar ikän.Şah irlär häm şahinälär, şöker , bar älegä. Änä bit Avstraliädä yäşäp tä tatar tele,tatar cırın dönya külämenä kütärep yañğıratuçı Zölfiä Kamalovabız da bar bezneñ. Jurnalda Zölfiä belän äñgämäne uqığaç, ällä bu tatarğa çittän torıp qına yärdäm itep bula mikän dä,ildä soltan bulmıy digän mäqal'' şul nigezdä dönyağa tudı mikän? Distälägän kürenekle tatar millätpärwärläre Ğayaz İsxaqi, Sadri Maxsudi…..häy , sanıy kitsäñ isläreñ kitärlek.Zölfiä:«… cırnı- hönärem, ipilek aqça bütän yul belän eşlämim»,-di. Şulay, ipien nindi teldä sorap alsa, şul telne yuğarı kütärä keşe,ğadi xalıq bigräk tä.Ä bezneñ dönyabız küpçelek ğadi xalıqtan tora tügelme?Ä bit tuğan telen,tatar telen belgän, yäşäw räweşe tatarça bulğan härkem millätkä kübräk xezmät itä, minemçä. Çönki ni disäñ dä, iñ zur ürnäk ul şäxsi ürnäk- tärbiädä. Ämma şul zurraq xezmät öçen ni öçender gel azraq tüläw qaralğan.Millätne beterü,anıñ tamırın qorıtu öçen monnan da ütemleräk çara yuqlığı - aksioma bit.Çönki hawa belän genä tuqlanıp yäşägän adämi zat turında dönya belmi. Tuğan telendä söyläşep,balaların da tatarça, milli ğöref –ğädätlär nigezendä tärbiäläwçe, tatar mäktäp,gimnaziälärendä,mädräsälärdä uqıtuçı, ata-ana,äbi-babay,mögälläm-möğallimälärgä tüläw bälki ikelätä,ä bälki bişlätä artığraq ta bulırğa tieşter. “İdel”curnalındağı tirän eçtälekle yazmalar mine menä nindi uylarğa etärde,cämäğät.Min bu jurnalnı bügen bar milli cannarı isän tatar yäşlärenä taratıp ,uqıtıp çığar idem dä, fikerlären beleşer idem , millionlağan tatar yäşläreneñ. Ä nik?Tatar kongressına Qazanğa kilergä äzerlängän meñ yäş yeget wä qız üzeneñ yäğni yäşlär jurnalın yäşätüneñ berdän-ber çarası anı yazdırıp alıp uqu ikänen belergä tieş labasa!Şulay bulmıyça torıp,alarnıñ Qazanğa qunaqqa ğına kilep kitüeneñ äcere buluına ışanmıym min. Härxäldä,Qazanğa tatar yäşläre kongressında qatnaşırğa telägän här yäş keşe bu jurnalnı yazdırıp alırğa onıtmas digän olı omet belän yanam min.“İdel”curnalınıñ Räsäy katalogında yazılu indeksı –73951»,-i>dip tämamlıy süzen Näcibä Safina. Mälikä Basır: Xörmätle radio tıñlawçılar! Şuşınıñ belän çirattağı şimbä matbuğat küzätüen tämamlıybız.«İdel» jurnalınıñ 4 sanı turında sezgä yazuçı, şağirä Näcibä Safina söyläde.Tapşırunı äzerläde häm alıp bardı Mälikä Basıyr,Qazan.