Mäskäwdän qayğılı xäbär.Yäkşämbe könne 84nçe yäşendä, kötelmägändä , insul'ttan akademik Ädxäm Räxim ulı Tenişev wafat buldı. Ädxäm Tenişev türkolog bularaq böten dönyağa tanılğan ğälim. Ul Leningrad uniwersitetınıñ Şärek faqültetın tämamlanğan. Türkologiä xezmäteneñ berençe diplom eşen Qıpçaq tellärenä bağışlanğan. 1956 yılda Fännär Akädemiäse anı Qıtay fännär Akädemiäsenä Qıtaydağı öyränelmägän törki tellärne äyränü öçen yullıy. Tenişev Qıtayda, qıtay telen. Uyğur telen öyränä, häm anda studentlarda törek telendä leksiälär uqıy, qıtay telendä ike monoğrafiä bastırıp çığara. Bu äle anıñ fänni xezmäteneñ başı ğına bula. Ädxäm Tenişev barlıq törki tellärdä dä söyläşä belgän genä tügel, fänni xezmätlär yazğan ğälim dä. Mäsälän anıñ “Borınğı qırğız tele” digän fänni xezmäten tiñe bulmağan gäcäyep äsär dip atıylar.Tenişevnıñ igtibarınnan töşep qalğan ber genä törki tel dä yuqtır.Anıñ fänni xezmätlärendä berniçä buın ğälimnär üsep çıqqan. Tenişev 30dan artıq fännär qandidatı tärbiälägän şäxes. Ul Rusiä fännär aqädemiäse aqädemiğı bulu belän bergä Başqortstan fännär aqädemiäsen şäräfle ägzäse ide. Ädxäm Tenişev YUNESCO qarşındağı “ Awropa atlasınıñ lingvistika” redaqiäse ägzäse dä bulğan şäxes . Anıñ şäräfle isemnäre, fändä totqan urını turında küp itep yazarğa bulır ide. Milllätebezneñ şundıy kürenekle ulı wafat bulu, fän döyäsında ğına tügel tatar xalıqı öçen dä zur yuğaltu. Ädxäm Räxim ulı 21 yılnıñ 25 aperlende Penza şehärendä tatar zıyalıları ğäiläsendä dönyağa kilgän. Alarnıñ näsele borınğı näsel. Penzada bügenge köngä qädär Tenişevlarnıñ utarı da saqlanğan. Ädxäm äfände tuğan yağı belän tığız elemtädä tordı. Üz näsele salğan mäçetne torğızıp, ğäilä yortınnan yäşlär öçen mädäni üzäk buldıru turında da xıyallandı. Anıñ bu eşendä ölkä de, Mädäniät ministrlığı da yärdäm itte. Min Ädxäm Tenişev belän anıñ 80 yäşlek yübileye waqıtında ber äñgämä dä ütkärgän idem. Ul söyläşüdä şulay uq Tenişevlarnıñ Penzadağı dvoryan utarı turında da süz bulğan ide. Başta sezneñ igtibarğa şul äñgämädän ber özek işetteräsem kilä.” Xäzer inde Penzdağı bezneñ mäçet tözelep bette. Ay da kütärdelär. Ä menä utar salınıp betä almıy äle. Anda yäşlär üzäge bulır dip uylıym. Dini, mädäni üzäk. Bulır dip ömetlänäm. Tuğın yağıma qaytıp toram. Gubernyä da mädäniät ministrlığı da utarnı torğızuda yärdäm iteler,” dide ul waqıtta Ädhäm Tenişev.
Bügen Mäskäwneñ Cämiğ mäçetendä Ädxäm Tenişevnı soñğı yulğa ozatqan cänaza namazı ütte. Ul namaznı imam bularaq Rawil xäzrät Ğaynetdin alıp bardı. Ğälimne soñğı yulğa ozatırğa Fännär akädemiäse,Tellär instituı wäkilläre , Başqortostan häm Tatarstan ğälimnäre uquçıları häm ictimağıy oyışmalardan da kilgännär ide. Tatarstannan fännär doktorı Firdäwes Ğäripova: “ Bu bezneñ öçen zur yuğaltu. Ul iskitkeç zıyalı, oluğ ğälim, böyek keşe ide. Bu tulılandıra almaslıq yuğaltu, xäzerge waqıtta ğälimner bulsa da, alar arasında şäxeslär az. Tenişevqa tiñläşerdäyläre az qalıp bara”, dip belderde.
Anıñ süzlärenä quşılıp, Ädxäm Tenişev turında Başqortstan ğälime Zemfira Säxipowa bolay dide: "Ul iñ zıyalı, iñ keşelekle ğälim ide. Härwaqıt yärdäm qulın suzarğa da äzer bulıp torğan şäxes ide. Şuña kürä dä anı soñğı yulğa ozatırğa niqädär keşe kilgän”, dide.
Şulay itep Mäskäw bügen tatar xalqınıñ tanılğan ulı, olı ğälim, aqädemik Ädxäm Tenişev belän xuşlaştı. Anı Mäskäwneñ Xawanskiy ziäratına, änise yanına cirlädelär. Ädxäm Tenişevnıñ qızı Äyşa ätise kebek ğälim, ike onığı studentlar. 50 yıldan artıq bergä yäşägän tormış iptäşe Yelena Aleksandrovna Ädxäm Tenişevnı soñğa yulğa ozatunı tulısı belän möselman, şäriğät qanunnarında başqardı.
Näzifä Kärimova, Mäskäw
Näzifä Kärimova, Mäskäw
