Accessibility links

Кайнар хәбәр

50 yıl elek uqıta başlağan ike tatar uqıtuçısı


Küptän tügel Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkile Rawil' Bikbov Kurgan ölkäsennän kilgän tatarlardan torğan delegatsiä qabul itte. Oçraşu waqıtında süz Kurgan tatarlarınıñ tormışı, tatar kongressı eşläre, bu cäydä Kurgan ölkäse tatar awıllarında Qazan däwlät universitetı professorı Färit Yosıpov citäkçelegendä uzdırılğan fol'klor ekspeditsiäse turında bardı.

Qunaqlar arasında tatar kongressınıñ Kurgan ölkäse bülege başqarma komitetı äğzası, bügenge köndä Şadrinsk şähäreneñ salım inspeksiäse bülege citäkçese bulıp eşläwçe Qalıy Baydaşov ta bar ide. Qalıy äfände bik qızıqlı äñgämädäş bulıp çıqtı. Üzeneñ tuğan awılı Qızılbay turında söylägändä, Qalıy äfände iñ berençe çiratta üzen uqıtqan uqıtuçılarnı iskä ala.

İskä alırlıq ta şul. 1нче sentäber könne Äminä Moratova belän Älfiä Raxmankulovanıñ Qızılbay mäktäbendä uqıtuçı bulıp eşli başlawlarına näq ille yıl tuldı. Şunnan birle Qızılbay tarixı bu ike Tatarstan qızı tormışı belän ayırılğısız.

1954nçe yılda, Ural aryağına Tatarstan Respublikası mäğärif ministrlığı qararı buyınça yünältelgän Alabuğa uqıtuçılar institutın tämamlağan 120 keşedän torğan iñ belemle, iñ zıyalı “desant” töşerelgän. Ul waqıtta Sovetlar Soyuzı Kommunistlar partiäse çaqıruı buyınça çiräm cirlärne kütärü öçen Ural aryağına bik küp yäşlär küçep kilgän. İkençe çiräm cir – mäğärifne kütärü, xalıq arasında uqu-ağartu eşläre alıp baru da partiä quyğan töp burıçlarnıñ berse bulğan.

İñnärendä şundıy cawaplılıq toyıp kilgän qız balalarnıñ ul waqıtta biredä ğömerlekkä qalırğa isäpläre dä bulmağandır. “Mäskäw-Barnawl” poyezdı alarnı ul çaqtağı Mexon rayon üzägendä töşerep qaldırğaç, yäş uqıtuçılarnı “Milli kadrlarğa – qaynar säläm!” digän yalqınlı plakatlar belän qarşı alğannar. Kolxoz räise belän rayon mäğärif bülege citäkçese, ike atqa utırtıp, alarnı Qızılbayğa alıp kilgän. Bik matur kül buyında urnaşqan balçıq tübäle yortlardan torğan awılda ul waqıtta elektr utı, radio turında işetep kenä belgännär. Ber genä maşina, ber genä traktor da bulmağan, bar eşlär dä atlar yärdämendä alıp barılğan. 7 klass belemle bulğannar ul çaqta biredä iñ zur aqıl iäläre bulıp sanalğan. Şuñamı, yuğarı belemgä iä bulğan uqıtuçılar kilüe awıl öçen bik zur waqiğa bulğan.

Yarım qazaq, yarım başqort, yarım tatar süzlärennän torğan dialektlı xalıq ul waqıtta ädäbi tatar telen berençe tapqır işetkän. Uqıtu bar fännärdän dä tatar telendä alıp barılğan. Yäş uqıtuçılarğa eş citärlek bula: irtän mäktäptä balalar uqıtu, kiçlären olılarnı uqırğa-yazarğa öyrätü, başqa kolxozçılar belän bergä qırda eşläw, ındır tabağında aşlıq eşkärtü... Awıl qızlarnı bik tiz üz itkän. Öç yılğa ğına dip kilgän qız balalar biredä yazmışların tabıp, töplänep qalğannar.

Äminä xanım Moratova küp yıllar buyı rus häm tatar tellären uqıtqan, annan soñ mäktäp direktorı bulıp eşlägän. Mäktäptä 48 yıl eşläw däwerendä ul öç buın uqıtıp çığarğan – bügenge balalarnıñ äbi-babayları da, äti-äniläre dä Äminä apa belän Älfiä apada uqığannar. Älfiä Raxmankulova, fizika häm matematika uqıtuçısı, bu fännärdän tatar telendä bik tirän belemnär birä alğan, anıñ uquçıları arasında tögäl fännär ölkäsendä zur uñışlarğa ireşüçelär küp. Qayçandır belem däräcäse bik tübän bulğan awıl keşeläre arasınnan xäzer yuğarı belemle, tormışta zur ürlär yaulap alğan belgeçlär çıqqan.

Qızılbayda bügenge köndä dä abruyları bik zur ölkän yäştäge uqıtuçılarnıñ. Älfiä apa xalıqnı milli ğöref-ğadätlärgä, dingä öyrätü buyınça küp köç quya. Elek-elektän klublarda konsertlar oyıştıruçı da, spektakl'lär quyuçı da ul bulğan. Qızılbayda yäşäw däwerendä här ğailä tarixı, här yazmış anıñ iğtibarınnan çittä qalmağan. Yartı ğasırdan birle ul yazıp barğan yazmalarnı bügen awılnıñ üzençälekle tarixı dip äytergä bula.

Şulay itep, Qızılbay awılı ike tatar qızınıñ ikençe tuğan ilenä äwerelgän. Qızılbaynı bügen tanırlıq tügel. Qalıy äfände tuğan awılı turında bik zur ğorurlıq belän söyli. Anıñ äytüençä, awıl yanında urnaştırılğan gaz kompressor stansiäse awıl keşelären eş belän tä'min itä. Şuña kürä awıl xalqı naçar yäşämi, di ul. Uramnarda asfal't salınğan, yañadan-yaña matur öylär salınıp tora ikän. Här ike öy sayın işek aldında ciñel maşina, traktor häm başqa texnika tora. “Älfiä apa da, Äminä apa da yazmışlarınnan bik qänäğät, - di Qalıy Baydaşov, - alar üzläreneñ ille yıllıq xezmätläreneñ näticäsen kürep, söyenep yäşilär”.

Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkile Rawil' Bikbov Kurgan ölkäse Qızılbay awılında yäşäwçe Äminä Moratovağa häm Älfiä Raxmankulovağa çittä yäşäwçe tatarlarnıñ mäğärifen, mädäniäten üsterüdä kertkän ayıruça zur öleşläre öçen räxmät xatı häm ixtiramnamä cibärde.

Fäwiä Safiullina

Yekaterinburg.

XS
SM
MD
LG