Bu atnada häm Tөrek xalqın häm dä säyäsätçelärne qızıqsındırğan tөp tema bälki dä Tөrek Cinayätlär Kodeksında yasalaçaq üzgäreştä zina qılğannarğa caza birüne küz alda totqan maddäse buyınça qabınğan bäxeslär buldı. Zina, yäğni өylängän bulğan xäldä üz nikaxlı ire yaki xatını belän tügel dä başqaşqalar belän censi mөnäsäbätkä kerü digän süz. Ä zina qılğan şäxeslärgä yaŋa qanun proyektı tormışqa aşsa tөrle mөddätle tөrmä çazası birelä alaçaq. Mondıy ber juridik xäl isä Avropa illlärendä yuq. Bu qanunıŋ çığuwın yaqlawçılar, xatınnar monı taläp itä digän argument qullanlar. İnde mondıy ber agrument bik arkaik, dini qanunnarnı çağıştıra. Mäğlüm şäriat, yäğni İslam qanunına kürä zina qılğan ber xatın-qız räcm çazasına xөkem itelä. Räcm çazasına kürä, ğäyeple xatın-qız başı ğına tışta qalu şartı belän tufraqqa kümelä, şunnan soŋ ciyılğan xalıq aŋarğa ülgänçe taş ırğıtalar. Şiksez Tөrek Cinayätlär Kodeksına kerteläçäk yaŋa üzgäreştä mondıy ber çaza birü täqdime yuq. Zina qıluda ğäyeple tabılğannar tөrmä çazasına ğına xөkem iteläçäklär. Häm xatınnar ğına tügel, irlär dä çazağa tartılaçaq. Läkin niçek kenä bulmasın bu bik borınğı ğädät ğөreflärne çağıldıra. İnde moŋarğa qarşı bulğannar zina qıluda ber nindi dä cinayät yuq, kөçläw yuq, ike yaq ta monı üzläre teläp qılalar. Zina tik ayrılışuğa ğına säbäp bula ala dilär. Ayruça ägärdä өyle işlärdän bere zina ğäyebe säbäple tөrmägä yabılsa, bu өylelek xäle niçek däwam itsen di. Ğädät-ğөreflär äle dä iskeçä konservatif räweştä alıp barılğan Anatoliyädä xatınnar irlären zina qılğan buluda ğäyepli almaslar dip belderelä. Dr. Selma Acuner Anatoliyädä xatınnarnıŋ 66 protsentı min iremne zina qılğan buluda ğäyepläsäm mine üterer dip qurqalar dip äytä. Xatın-qız platforması süzçese Şenal Saruhan isä, “Däwlät yoqı bülmäsendä ni eşli? Däwlät namus saqçısı bulmasqa tiyeş. Xatınnar irläre өstennän danos yasamaslar. Yasağan xäldä aç qalırlar. Mondıy qanun çığarıp ğailäne cimeräsez”, digän belderü yasadı.
Ä tege yaqtan bu atnada Premier Minister Tayip Erdoğan “Bu bezneŋ konservativ qaraşta buluwımıznıŋ ber şartı. Şulay itep tigezsezlekne yuqqa çığarabız. Aldatılğan xatınıŋ xaqların saqlıybız” dip üz qaraşın belderde. Ul süzlärenä däwam itep, AK Partiyä bularaq bez ğailä tөzeleşen nıq totarğa tiyeşbez. Ğailä tөzeleşe imenlek astına alınırğa tiyeş. Ğailä tөzeleşeneŋ tөp bağanaları ana belän atadan bere tegesen aldatsa häm aldatılğan şikayät beldersä xoquqi prosedura başlayaçaq. Şikayät beldermäsälär ber ni dä bulmayaçaq, dip üz qaraşların quwätlärgä teläde.
Avropa Berlegeneŋ (AB) kiŋäyüdän çawaplı ağzası Günther Verheugen Diyarnakırğa yasağan vizitı waqtında Erdoğannıŋ şuşı süzlärenä qarşı tiskäre reaksiyä kürsätte. Zina cinayät dip qabul itelsä, ul çaqtan ğädät-ğөref häm namus өçen keşe üterülär kübäyer, zinanı cinayät dip qabul itü artta qalğanlıq, bez AB bularaq monı qabul itä almıybız, xөkümätne kisätüne däwam itäçäkbez dide. Financial Times “Erdoğan yalğış yulda”, The Guardian “Zina ğäyebe Tөrkiyägä zarar birä” isemle mäqalälär belän AK partiyä xөkümäten tänqit ittelär. Parlament bu yaŋa proyektnı 14-nçe Sintaberdä tikşeräçäk.
Äyyä bu atnada Tөrkiyägä AB-neŋ kiŋäyüdän çawaplı ağzası Günther Verheugen kilde. Ul başta Ankarada räsmi dairälär belän mөnäsäbätkä kerde. Tışqı Eşlär Minister Gül häm Premier Erdoğan belän küreşüwendä 6-nçı Uktebrdä iğlan iteläçäk Tөrkiyä turındağı raport ğädel häm obyektif bulaçaq, Tөrkiyäneŋ AB-nä ağzalığı turında negatif fiker beldergännärneŋ süzlärenä qolaq salmağız, sezgä uŋay ber supriz bulaçaq dide.
Ul Ankaradan Diyarbakırğa kitte. Biredä Kөrdlärgä küberäk mädäni xoquq birelergä tiyeş dip belderde. Ul ayruça äle xөkem qararı näticälänmägän, un yıl tiräse tөrmädä yatqan elekke DEP partiyäseneŋ ağzası Leyla Zana belän oçarşıp sineŋ häm iptäşlärenneŋ aktiflıqların här daim yaqlayaçaqmın dip belderde. CHP Günther Verheugenneŋ şuşı belderülärenä seperatistlarnı yaqlaw digän bäyä birde. Ul vizit yasağan waqıtta idänastı PKK/Kongra Gel partizannarınıŋ ber politsiyä xezmätkäre belän ber saqçını şähit itülären telgä almawın da anıŋ yaman niyäte dip bäyäläde. Pervaride isä 2 ğäskär şähit buldı. Verheugen isä Tөrkiyäne tänqitläp ilenä qaytıp kitte. Bu atnada Kastamonunıŋ ber baqır şaxtasında çıqqan yanğında 19 şaxtor xälaq buldı. İskenderunda ağulu maddä tөyälgän İspanya bayraqlı ber yөk kөymäseneŋ batuwı tirä yüngä citdi qurqınıç xasıl itte.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
Äxtäm İbrahim, İstanbul