Rusiädä vertikalizatsiä tözü bara. İl prezidentı täqdim itkän üzgärtep qorular, yäğni firqä isemlekläre buyınça ğına Däwlät Dumasına saylawlar , töbäk citäkçelären Mäskäwdän bilgeläp quyu işe ğämällär Rusiäneñ säyäsi tormışında kötelmägän üzgäreşlär wäğdä itä. Läkin, reforma digännäre üz köyenä barğan çorda, Mari-El' ile untuğızınçı dekaberdä prezident saylıy. Mäskäw ağay töbäk citäkçelären üzem bilgelim dip torğanda nindi prezidentlar saylaw ul dip aptırarğa kiräkmi. Äle Putin reformaları zakonğa äylänmägän. Bulğan irekne qullanıp qalırğa omtıludır inde.
Tatarstannıñ çat kürşese bulğan Mari El'dä bu könnärdä Ramay Yuldaşov bulıp qayttı. Ul Qazanda eşläp kilüçe “Şärıq” yäşlär klubı citäkçese. “Azatlıq” radiosınıñ Qazan byurosında anıñ belän äñgämä qorabız.
R.YU. Qazan xanlığı çorında marilar bik aktiv bulğannar. Rusiä basqınına qarşı da bergä torğannar. Qazan xanlığı alınğaç ta mari yegerme yıl buyına çirmeş suğışları alıp baralar. Rus kolonizatorlarına qarşı. Şul uq waqıtta mari yäşläre yılda Xäter könenä kilälär, teläktäşlek belderep. İske Qazanda öçençe yıl inde törki-tatar, fin-uğor xalıqlarınıñ lagerı da bulıp kilä bit inde, “Tañbatır” digän. Äkrenläp mari yäşläre belän bezneñ elemtälär nığıy bara. Alarnıñ “Uvi” digän oyışmaları bar. Yaña buın digänne añlata.
R.C. Ramay, prezident saylawların äytep üttegez. Mari milli xäräkäte kemne yaqlıy, kem öçen tawış birä?
R.YU. Kandidatlarnı qarasañ inde, biş kandidat terkälgän. Şunıñ ikese inde, Grigor'yev belän Zagaynov digännäre inde prezident keşeläre. Monda töp kandidatlar Dolgov Mixail belän xäzerge prezident Markelov Leonid. Köräş şularnıñ ikese arasında baraçaq. Mari milli azatlıq xäräkäte Mixail Dolgovnı yaqlıy.
R.C. Putin reformaları ğämälgä kersä, Dolgov ciñä qalsa, yañadan Markelov kebeklärne kiterep quymaslarmı?
R.YU. Bar. Dolgov, min uylıym, bäysez säyäsät alıp barır. Ul bernindi dä säyäsi oyışmada tormıy. Tatarstannıñ elek bit soyuznikları bar ide, İnguşetiä häm Başqortstan. Qızğanıçqa qarşı, şuşı unitarizatsiä, putinizatsiägä qarşı Tatarstan ber üze genä basıp qaldı. Min Mari El'nıñ bulaçaq citäkçese Tatarstannıñ soyuznigı bulır digän ömet belän qarıym.
R.C. Bügenge köndä mari milli xäräkäte ni xäldä?
R.YU. Mari milli xäräkätendä bik zur üzgäreşlär buldı. Bötenmari kongressı citäkçelegenä yäşlär kilde. Alarnı qatı qısqaç, teatrları yabu bulğaç, mari telen uquçılar teläge belän genä uqırğa qarar itelgäç, kitapları basılmıy başlağaç, marilarda bik zur kütäreleş başlandı.
Ramay äytep ütkänçä, Mari milli xäräkäte Tatarstandağı milli häm demokratik köçlärgä moral' yärdäm sorap möräcäğät itkän. Älegä Tatarstan oyışmalarınnan bernindi dä reaksiä yuq. Tatarstanda bu aralarda bernindi dä saylawlar kötelmi. Bälki ictimaği köçlär kürşe respublikalarda bulsa da, Rusiädä Gorboçev üzgärtep qoruları alıp kilgän irekle saylaw xoquqlarınnan qullanıp qalırlar. Monısı da älegä faraz ğına. Ä bu könnärdä Mari El' başqalası Yoşkar-Olada fin-ugor xalıqlarınıñ teatr festivale bara. Anda qatnaşuçılar isemlegenä küz salsañ, Baltiq buyı illärennän alıp, Finländiäne dä kertep, Rusiäneñ fin-ugorlar yäşägän küp kenä töbäklärennän teatr kollektivları qatnaşqanlığın kürep bula. Şul isäptän, Başqortstan rus drama teatrı da. Bu teatrnıñ fin-uğorlarğa nindi qatnaşı bardır- şulay uq bilgele tügel. Tatarstan teatr ähelläre bu festival'dä qatnaşmıy. Anıñ qarawı qayber şäxeslär Mari-el' prezidentın saylawlarda qatnaşır dip kötelä. Ramay Yuldaşov “Şärıq” yäşläre belän Mari El'däğı tatarlarnı Dolgov öçen tawış birergä ügetläw säfärenä cıyına.
Rafis Cämdixan
