BMOnıñ Narkotiklarğa häm cinayätlärgä qarşı köräş idaräse mäğlümätlärenä qarağanda, 2004-nçı yılda Äfğänstanda 4200 tonna äfyün citeşterelgän. Bu böten dönyada citeşterelgänneñ yaqınça 87 protsentı digän süz. Älege idarä xezmätkäre, Oyışqan cinayätçelek häm Üzäk Aziädä anıñ kontrole digän kitap aftorı Slawomir Redo Azatlıq radiosına bu uñaydan üzeneñ şäxsi fikeren belderep Äfğän narkotikları Üzäk Aziä illärenä bik nıq yaman tä''sir itep kilä di.
AUDİO: Üzäk Aziä röxsätsez narkotiklar taşu öçen iñ zur yulğa äwerelä häm ul narkotiklarnı cirle xalıq ta qullana. Ägär dä bu küreneş şulay däwam itsä, ul sotsial qorılışnı häm şiksez däwlät apparatın da cimerep töbäkne zur qurqınıç aldına quya.
Altın Öçpoçmaq dip ataluçı törkemgä kergän Myanmar, Laos häm Tailand narkotik taşuçılarğa qarşı inde küptännän köräşep kilä. Häm belgeçlär fikerençä, Üzäk Aziä däwlätläre Könyaq Könçığış Azidäge bu illärdän küp närsägä öyränä ala.
Şwetsiäneñ Uppsala Universitetındağı Yefäk Yul Tikşerenüläre bülege mödire, narkotiklar häm töbäktäge xezmättäşlek mäs''äläläre belgeçe Niklas Swanstrom iñ berençe adım çiklärne yabu bulırğa tieş, Altın öçpoçmaqnıñ kürşese Qıtay näq şulay eşlägän ide di.
AUDİO: Myanmar mäs''äläsendä bu bik ğadi buldı. Çönki anıñ kürşeläre çiklärne yaptı. Häm narkotiklar kisäk kimede. Qıtay narkotiklarğa qarşı köräştä Myanmarğa yardäm itä. Ämma bu şul uq waqıtta ikeyaqlı çaralar. Üzäk Azidädä häm Äfğänstanda bez xätta ikeyaqlı omtılışlarnı da kürmibez.
Anıñ äytüençä narkotiklarğa qarşı köräştä xätta ikeyaqlı xezmättäşlek tä citärlek tügel. Narkotik taşuçılarnıñ törle illär arasında eş itüe säbäple xalıqara häm töbäktäge xezmättäşlektän başqa alarnı ber il dä tuqtata almıy. Üzäk Aziä däwlätläre isä andıy xezmättäşlek alıp barırğa teläwlären bik kürsätmi di Swanstrom. Anıñ äytüençä, bu illär suverenlıqları çiklänüdän qurqa, şul uq waqıtta başqa säbäplär dä bar.
AUDİO: Äfğänsta belän, töp transit illäre bulğan Üzäk Aziä däwlätläre arasında häm İran arasında qäğäzdä xezmättäşlekneñ küp buluın küräbez. Ğämäldä isä ul bik az. Häm monı narkotik taşuçılar faydalana. Qayber tranzit illäre häm älbättä, Äfğänstan xökümäteneñ ber öleşe öçen narkotik säwdäse bik tä faydalı. Çönki anda alar üzläre dä qatnaşa häm citäkçelek itä. Taciqstan, Törkmänstan häm Äfğänstan kebek qayber däwlätlär narkotik säwdäsennän fayda kürä, tulısınça bulmasa da alarnıñ qayber öleşläre fayda kürä. Yuğarı dairälärneñ zur öleşe öçen bu faydalı, şuña kürä alar xezmättäşlek itärgä telämi.
Taciqstannıñ Narkotiklar Kontrole İdaräse süzçese Avaz Yuldaşev isä Azatlıq Radiosına Swanstrom äytkännärne kisken kire qağıp Taciqstan narkotik taşuğa qarşı mömkin bulğannıñ barısın da eşli dide.
Slawomir Redo äfyün citeşterügä qarşı köräştä xalıqqa başqa yäşäw çığanağı buldıru öçen awıl xucalığın da üzgärtergä kiräk di. Häm bu ısul Altın öçpoçmaqta üzen aqlağan. Tailand patşasınıñ häm patşabikäseneñ 1970-nçe yıllarda BMO-da yaqlanğan programması awıl xalqın narkotik citeşterüdän kofe citeşterügä küçerde.
AUDİO: Tailand misalı bälki iñ yaşı ürnäkter. Anda Patşabikäneñ BMO tarafınnan yaqlanğan proyektı başqa alternativ yullarnıñ da näticäle buluın kürsätte. Bu Üzäk Aziä kebek başqa illärdä dä monıñ mömkin buluın añlata. Ämma Üzäk Aziä häm bezneñ programmalar älegä ul qädär yıraq kitmi. Xäzergä bez qanun saqlaw eşçänlege häm Üzäk Aziä respublikalarnıñ çiklären nığıtu turında süz alıp barabız.
Narkotik citeşterü äfğänstanda küplär öçen berdänber yäşäw çığanağı bulıp tora. Şulay da uzğan dikäber ayında Äfğänstandağı awıl xalqına narkotiklar urınına başqa närsä üsterügä yardäm itü programması eşli başladı. BMOnıñ Aqıq-tölek häm awıl xucalığı bülege häm Germaniä Äfğän şikär zavodların tözekländerü turında 3 million 300 meñ eurolıq kileşülär imzalarğa wäğdä itte. Ämma bu älegä bik az bulıp qala. Xäzergä Äfğänstanda här unınçı keşe narkotik citeşterüdä turıdan-turı qatnaşa dip sanala. Monnan yılına barlığı 2.8 milliard dollar tabış kilä dip isäplänelä.
Naif Aqmal, Praga.
AUDİO: Üzäk Aziä röxsätsez narkotiklar taşu öçen iñ zur yulğa äwerelä häm ul narkotiklarnı cirle xalıq ta qullana. Ägär dä bu küreneş şulay däwam itsä, ul sotsial qorılışnı häm şiksez däwlät apparatın da cimerep töbäkne zur qurqınıç aldına quya.
Altın Öçpoçmaq dip ataluçı törkemgä kergän Myanmar, Laos häm Tailand narkotik taşuçılarğa qarşı inde küptännän köräşep kilä. Häm belgeçlär fikerençä, Üzäk Aziä däwlätläre Könyaq Könçığış Azidäge bu illärdän küp närsägä öyränä ala.
Şwetsiäneñ Uppsala Universitetındağı Yefäk Yul Tikşerenüläre bülege mödire, narkotiklar häm töbäktäge xezmättäşlek mäs''äläläre belgeçe Niklas Swanstrom iñ berençe adım çiklärne yabu bulırğa tieş, Altın öçpoçmaqnıñ kürşese Qıtay näq şulay eşlägän ide di.
AUDİO: Myanmar mäs''äläsendä bu bik ğadi buldı. Çönki anıñ kürşeläre çiklärne yaptı. Häm narkotiklar kisäk kimede. Qıtay narkotiklarğa qarşı köräştä Myanmarğa yardäm itä. Ämma bu şul uq waqıtta ikeyaqlı çaralar. Üzäk Azidädä häm Äfğänstanda bez xätta ikeyaqlı omtılışlarnı da kürmibez.
Anıñ äytüençä narkotiklarğa qarşı köräştä xätta ikeyaqlı xezmättäşlek tä citärlek tügel. Narkotik taşuçılarnıñ törle illär arasında eş itüe säbäple xalıqara häm töbäktäge xezmättäşlektän başqa alarnı ber il dä tuqtata almıy. Üzäk Aziä däwlätläre isä andıy xezmättäşlek alıp barırğa teläwlären bik kürsätmi di Swanstrom. Anıñ äytüençä, bu illär suverenlıqları çiklänüdän qurqa, şul uq waqıtta başqa säbäplär dä bar.
AUDİO: Äfğänsta belän, töp transit illäre bulğan Üzäk Aziä däwlätläre arasında häm İran arasında qäğäzdä xezmättäşlekneñ küp buluın küräbez. Ğämäldä isä ul bik az. Häm monı narkotik taşuçılar faydalana. Qayber tranzit illäre häm älbättä, Äfğänstan xökümäteneñ ber öleşe öçen narkotik säwdäse bik tä faydalı. Çönki anda alar üzläre dä qatnaşa häm citäkçelek itä. Taciqstan, Törkmänstan häm Äfğänstan kebek qayber däwlätlär narkotik säwdäsennän fayda kürä, tulısınça bulmasa da alarnıñ qayber öleşläre fayda kürä. Yuğarı dairälärneñ zur öleşe öçen bu faydalı, şuña kürä alar xezmättäşlek itärgä telämi.
Taciqstannıñ Narkotiklar Kontrole İdaräse süzçese Avaz Yuldaşev isä Azatlıq Radiosına Swanstrom äytkännärne kisken kire qağıp Taciqstan narkotik taşuğa qarşı mömkin bulğannıñ barısın da eşli dide.
Slawomir Redo äfyün citeşterügä qarşı köräştä xalıqqa başqa yäşäw çığanağı buldıru öçen awıl xucalığın da üzgärtergä kiräk di. Häm bu ısul Altın öçpoçmaqta üzen aqlağan. Tailand patşasınıñ häm patşabikäseneñ 1970-nçe yıllarda BMO-da yaqlanğan programması awıl xalqın narkotik citeşterüdän kofe citeşterügä küçerde.
AUDİO: Tailand misalı bälki iñ yaşı ürnäkter. Anda Patşabikäneñ BMO tarafınnan yaqlanğan proyektı başqa alternativ yullarnıñ da näticäle buluın kürsätte. Bu Üzäk Aziä kebek başqa illärdä dä monıñ mömkin buluın añlata. Ämma Üzäk Aziä häm bezneñ programmalar älegä ul qädär yıraq kitmi. Xäzergä bez qanun saqlaw eşçänlege häm Üzäk Aziä respublikalarnıñ çiklären nığıtu turında süz alıp barabız.
Narkotik citeşterü äfğänstanda küplär öçen berdänber yäşäw çığanağı bulıp tora. Şulay da uzğan dikäber ayında Äfğänstandağı awıl xalqına narkotiklar urınına başqa närsä üsterügä yardäm itü programması eşli başladı. BMOnıñ Aqıq-tölek häm awıl xucalığı bülege häm Germaniä Äfğän şikär zavodların tözekländerü turında 3 million 300 meñ eurolıq kileşülär imzalarğa wäğdä itte. Ämma bu älegä bik az bulıp qala. Xäzergä Äfğänstanda här unınçı keşe narkotik citeşterüdä turıdan-turı qatnaşa dip sanala. Monnan yılına barlığı 2.8 milliard dollar tabış kilä dip isäplänelä.
Naif Aqmal, Praga.