Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tönyaq Kavkazda wäzğiät kierenke bulıp qala birä. Belgeçlärneñ fikere


Çeçennärneñ citäkçese Aslan Masxadov uzğan ayda Russiä soldatlarına höcmnärne tuqtatırğa quşqan ide. Mäskäv Çeçnädä bäreleşlärneñ tuqtala töşüennän faydalanıp, kürşe respublikalarda militantlarnı yuq itü tırışlığın köçäytte. Russiä häm cirle xökümätlär andağı radikal möselmannarğa qarşı köräşne köçäytüläre säbäple , köç qullanu artaçaq kebek.

Soñğı atnalarda Russiä iminlek köçläre Kabardin-Balqarnıñ başqalası Nalçiktä aktivlığın köçäytte. Uzğan atnada Karaçay-Çerkesiäneñ Karaçaevsk şähärendä qorallı bäreleşlär buldı. Russiä xärbiläre monıñ näticäsendä Çeçnä belän bäyläneşe bulğan radikal İslam törkemnärenä zur orım yasaldı dip belderälär. Uzğan atnada İnguşetiä başqalasında Al –Qaida belän bäyläneşe bar dip belderlgän beräv qulğa eläkmäs öçen üz-üzen şartlattı. Dağıstanda da iminlek köçläre belän islam suğışçıları arasında bäreleşlär bulğalap tora. Tönyaq häm Könyaq Kafkaz regionnarındağı täräqqiätne yaqtırtıp barğan "Kafkazskı Uzel" internet säxifäseneñ baş möxärrirı Grigori Şvedovnıñ fikerençä, soñğı vaqıtlardağı vaqiğälär qurqınıçlı yünäleşne çağıldıra.

Audio

"Kremlneñ Tönyaq Kafkaz öçen ozın möddätle säyäsäteneñ bulmauı Çeçen konfliktınıñ bu regionğa cäyelüenä säbäpçe. Suğış xäzer Çeçnägä genä xas tügel, ul Dağıstan häm İnguşetiägä dä çäçräde. Militantlar Kabardin-Balqar häm Karaçay-Çerkesiädädä aktivlıq alıp baralar häm bu daimi . Tönyaq Osetiädä dä konflikt böten respubikağa cäyelä bara. Bu xärbi genä tügel, ä sivil konfrontatsiä. Bu täräqqiät üzara bäylängän häm bu Russiä qorallı köçläreneñ häm federal üzäkneñ cavapsız säyäsäteneñ näticäse."

Üzäge Londonda urnağqan Suğış häm Solıx İnstitutınıñ Kafkaz Proyektı citäkçese Thomas De Waal cirle xalıq qatlamnarınıñ radikallaşuına Çeçnä suğışına qarağanda cirle politik täräqqiät küberäk täsir itte digän fikerdä.

Audio

"Mäsälän Kabardin Balqarda ğädättäntış aftoritar xökümät , köçle FSB xezmäte , oppozitsiäne ezärlkeläv bar häm mäscetlär yabıla. Anı Üzbäkstannıñ keçeräk modelı dip atap bula. Cirle İslam xäräkäteneñ üsüe öçen barlıq cirlek bar."

Tönyaq Kafkaz militantlar üzlären İslam ruxlandıra dip beldersälär dä, de Waalnıñ fikerençä, din politik häm sotsio-ekonomik taläplär öçen qoral ğına bulıp xezmät itä.

Audio

"Alar üzlären İslamçılar dip atıylar , läkin, alarnıñ İslamnı nindi däräcädä belülären kürsätkän dälil yuq. Minemçä, İslam sotsio-ekonomik taläplär quyu öçen Bayraq itep kenä qullanıla. Bez monda 20-25 häm xätta keçeräk yäştägelär turında söylibez. Alarğa yäşägän cämğiättä urın yuq. Şul säbäple alar bu yulnı saylıylar."

Russiä prezidentı Putin üz xakimiäten nığıtu öçen Tönyaq Kafkazda möddäte tulğaç yaña cirle citäkçelär bilgeliäçäk. Ul vaqıtqaça isä regionnı kontrol astında totu öçen köç qullanuğa tayanaçaq. Monı anıñ 22-nçe Fevraldä Eçke eşlär ministere Räşit Nurgalievqa möselman militantlarğa qarata räximsez bulırğa quşqan süzläre dä çağıldıra.

Audio

Kafkaz mäsäläläre buyınça belgeç Grigori Şvedov Kremlneñ köç qullanu belän reaksiäse kürsätüe, körçekkä kenä alıp baraçaq digän fikerdä.

Audio

"Mömkin bulğan qädäre küberäk (qoştırnaq eçendä) "terroristnı" üterügä nigezlängän säyäsät ber qayda da alıp barmayaçaq. Minemçä, başqa yulnı saylarğa kiräk. Russiä cämğiäte terrornı tuqtatırğa telägän xäldä, başta monıñ säbäplären tikşerergä tieş. Läkin, cämğiät bügenge köndä Çeçnä yäisä Tönyaq Kafkazdağı terrornıñ säbäplären tikşerü belän qızqsınmıy. Dävlätkä kilgändä ul monıñ belän qızıqsınmıy ğına tügel, ä monı kütärep çıqqannarnıñ tormışın çıdamaslıq xälgä kiterä häm terrornı kimetü mömkin bulaçaq digän ömetne dä üterä."

De Waal da Tönyaq Kafkazda tıñğısızlıqnı beterü mömkin bulaçaq dip ışanmıy.

Färit İdelle. Praga.
XS
SM
MD
LG