Accessibility links

Tөrkiädän Atnalıq Küzätü


Kem uylar ide inde xalığınıñ 95% mөselman bulğan Tөrkiä kebek ber ilde araqı kөntärtibeneñ berençe urnın alsın, dip. Kөtelmägän buldı, hem bu atnada araqı kөntärtiben mende. Şulay itep Tөreklärneñ dä araqı eçüläre faş itelde. Läkin Tөrek araqısı anis quşılp eşlägänlektän Rus xalqınıñ tөp rizığı, tatar-başqortnıñ da räxätlenep eçkän araqısı, yağni vodkasına oxşamıy. Läkin niçek kenä bulmasın mäsälä miqdarına qarıy, ikese dä isertä. Tөreklär äytmeşli “araqı şeşädä torğanı kebek tormıy”, adäm balasın eştän çığara. Ämma niçek kenä äytmäyek, mөselman Tөreklär dä, bigräktä zur şähärlärdä yäşäwçeläre, zakuska belän atnasına yaki ayına ber dusları belän cıylışıp tөrek araqısın eçärgä yaratalar. İnde şuşı araqı өçen üzenä kürä terminologiä dä bar. Ğomumän araqığa su quşılğaç, araqı ağara, şul säbäple bulsa kiräk “arslan sөte” dä dip atıylar. Yari bu xätle mäğlümät citär. Bu atnada araqı temasınıñ kөntärtibenä menüwenä 7-8 keşeneñ araqı eçkännän soñ ülüwe, unlağan keşeneñ şifaxanälärgä yatqızıluwı, şular arasında ülem qurqınıçınnan qotılmağannar buluwı säbäp buldı. Araqıdan zäxerlängän keşelärneñ yasalma, xäyläle araqı eçkän buluları añlaşıldı. Yäğni yäşren urınnarda etil alkagol urnına metil alkagol quşılıp yasalğan bu araqılar, tөrle restoran häm eçemlek satuçı kibetlärgä satılğan. Tabiği ärzän bäyägä bulğan bu araqını restoran häm kibet xucaları küberäk aqça qazanırbız dip alğannar häm üz klientlarına satqannar. Neticede menä şuşı häläkät buldı. Bu häläkät faş itelgäç polisiä tөrle şähärlärdä tentülär ütkärde. Bugengä xätle tik İstanbulda tügel, ä Ankara, Bursa, Ordu, Eskişehir, Gaziantep, Amasya häm Denizlide tonlağan miqdarda, zur өleşe şeşälärgä tutırılğan, yasalma araqı tabıldı. 11 keşe qulğa alındı, ayıruça ezlängän şäxeslär dä bar. Elektän dä anda sanda mondıy waqiğälär bula ide. Läkin bu xätle zur külämdä bulmıy häm araqıdan keşe ülgäne işetelmi ide. İsän qalğannar arasında suqır buluçılar bar. İnde şundıy zur miqdärdä yasalma araqınıñ tabıluwı өçen asılda xөkümätneñ ber mөddät elek alkogolle eçemleklärneñ bäyäsen kütärüwe säbäp buldı dip faraz itelä. İslamçı AK partiä xakimiäte din tıyğan alkogelle eçemlekkä bäyälärne kütärep üzen yaqlawçılar aldında punkt cıyarğa teläde bulsa kiräk. Ämma xөkümätneñ şuşı qararı bälki dä niçä keşeneñ ülüwenä säbäp buldı. Belkim radikalräk mөselmannar “yaxşı buldı, menä eçkän өçen Alla alarnı çazalandırdı” dip uylıy torğannardır. Säyäsi xakimiät radikaläşsä xalıq ta radikalläşä.

Kөrdlärneñ DEHAP isemle säyäsi partiäse bu atnada Avropa Berleğeneñ (AB) başqalası Brüsseldä üz bürosın açtı. Partiäneñ çitäkçese Tuncer Bakırhan bu büronıñ Tөrkiäne AB-nä şikayet itü өçen tөzelmägän buluwı turında äytte. Ä şuluq çığışında Kөrd mäsäsläsendä isä xөkümät ber niçä Kөrt tele kursın açuğa irek birüdän tış başqa ber närsä eşlämäde dip şikayät belderde. Tege yaqtan AB komissiäse Tөrkiä väkile Hans Jөrg Kretschmer Tөrkiä ütkän yılnıñ 17-nçe Dikaberennän birle reformalar ütkärmäde, bugenge kөndä 60 redaktor belän yazuçı өstennän xөkem protsesı bara dip şikayät belderde.

AQŞ belän dä kierenkelek üzenä kürä däwam itä. AQŞ’ta çıqqan “Middle East Quarterly” jurnalında Michael Rubinneñ AK partiäneñ finans çığanaqların tikşergän mäqaläse dөnya kürde. “Tөrkiädä yäşel kapital häm islamçı säyäsät” dip atalğan şuşı mäqaläsendä Rubin, islamçı şirkätlärneñ AK partieneñ xakimiätkä kilüwe belän kөçlären arttırğan buluwları turında yazdı. Tege yaqtan ul, räsmi bularaq iğlan itelgän bulmasa da, AQŞ-qa 11-nçe sintäberdä yasalğan hөçümnän soñ AQŞ-tağı aqçaların Amerikan bankalarınnan alğan Säğüdi şirkätläre belän Yaqın Kөnçığış illäreneñ bu kapitallaren Tөrkiägä salğan buluları ixtimal digän däğvä dä kütärde. Rubin bu täräqqiätlär soñğı çiktä Tөrkiädä laisizm, yäğni dinne däwlät eşlärennän ayıru sistemasına zian birä ala digän sөzemtä yasıy.

Bu atnada nefte eşkärtü şirkäte Tüpraşnıñ 14.76 % payın çit il şirkätlärenä satu buyınça qarar çıqtı. Bilgele monnan elek Tatneft belän Tөrek şirkäte Zorlu Holding berlektä Tüpraşnıñ 65.76 % payın 1 milliard ta 300 million Amerikan dollarına satıp almaqçı bulğannar, läkin Tөrek mäxkämäläre moña kirtä salğannar ide. Biredä qızıq ber närsä şul ki “Radikal” gazetası bu xäbärne birgändä Tatneftne Rus şirkäte dip atağan. Monnan elek isä gel Tatarstan yaki Tatar şirkäte dip yaza ide. Tüpraşnıñ paylarının satuluwı buyınça qararğa neft hөnär berlege qabat qarşı çığıp mäxkämägä mөräcägät itte.

Äxtäm İbrahim, İstanbul
XS
SM
MD
LG