Rusiädä aprildän başlap oktyäbr ayına qädär bazardağı audio-video tawarlarnı tikşeräçäklär. Bu tikşerü idän astında eşlängännäreneñ küpme ikänen açıqlarğa yärdäm itäçäk dip ömetlänälär. Bu tikşerüneñ başlanuı turında mädäniät ministrınıñ urınbasarı Leonid Nadirov jurnalistlarğa xäbär itte inde. Anıñ süzlärençä, bazardağı tawarnıñ 40 tan alıp 90 protsentqa qädäre “pirat” eşlänmäläre.
Tömän şähäreneñ üzäk Respublika uramında Kinomaks kinoteatrı urnaşqan. Bu kinoteatr yanına irtä belän ciñel maşinalar kilep tuqtıy. 4-5 läp cıyılma öställär quyıla häm kiçke 6 ğa qädär video kassetalar häm DVD disklar satalar. Alar arasında tatar yegete Bulat Näbiev ta bar.
-Kasseta tikşerülär bik küp bula. Ayğa ikeşär tapqır tikşerep yörilär.
-Soñğı tikşerü qayçan buldı soñ?
-Çetwerg könne buldı i ponedelnik könne buldı. “Piratskiy” käsettalar dilär. Yuğisä Mäskäwdä, Leningradta gel “piratskiy”. Ber cirdä dä litsenzionnıy yuq diärgä bula. “Soyuz” kibetlärendä. İto anda yartısı “piratskiy”. Bezgä närsä kiterälär şunı satabız menä.
-“Piratskiylar” qayda eşlänä soñ? Sez sata torğannar.
-V osnovnom Mäskäwdän kilä inde ul. Mäskäwdän kilä Swerdlovskiyğa. Swerdlovskiydan bezgä elägä inde.
-Qıybatqa satasızmı “pirat” qassetaların?
-Tügel inde. 100-120 inde.
-“Pirat” DVDlar barmı?
-Bar inde. Pirat ikänne kem belsen inde. Bez anı ayırmıybız itmibez bit. Bezne menä tikşerep qaradılar. Eksperitizäğa otpravit ittelär. Uylağan idek barsı da “piratskiy” dip. Polowıyna bezgä birdelär. Litsenzionnıy didelär.
-Niçek qotılasız alar tikşergän waqıtta?
-Ştraf ta, aqça tülätälär inde.
-Bolay küpme biräsez?
-Oy... kem belsen... törleçä inde. Meñnän artıq inde. Öçme, bişme. Bik küp inde. Yuğisä, ne dadut torgovat itergä.
-Alar ul aqçanı däwlätkä tapşıralarmı, ällä üz kesälärenä salalarmı?
-Kem belsen inde anı, belmibez.
-Bulat! Satırğa röxsätne kem birä soñ? Monda bit bazar tügel.
-Röxsät birüçe yuq inde. Üzebez satabız.
-Ä urın öçen tülisezme?
-Bolay ofitsialno tülämibez inde.
-Alay da küpme kitä soñ?
-Äytergä yaramıy ansın.
Qayber imeş-mimeşlärgä kürä Tömänneñ “Kinomaks” kinoteatrı yanında säwdä itkän öçen här ay sayın 500 sum tüläp torırğa kiräk. Kem cıyğanı da ser.
Bulat Näbievneñ bu säwdä noqtasınnan qala Tömändä tağın 3 säwdä urını bar. Alarında räsmi eşli. Salımın da tüli. Elek Bulat timer yulda maşinist yärdämçese bulıp eşlägän. Video tawar satuğa kereşkänenä 12 yıl bula inde. Kerem yıldan yıl kimi bara ikän. Soñğı yıllarda maxsus kibetlär açılu kesägä şäp kenä suqqan. Şulay bulsa da säwdäne taşlarğa uylamıy. Äle kiçä genä 500 meñ sumğa Toyota-Corola maşinası satıp alğan.
“Kinomaks” yanındağı säwdägärlärdän teläsäñ “zähär erotika”, yağni porno yazmalar da satıp alırğa bula. Ul kassetalar östälgä quyılmıy. Maşina bagajnigında, yäki östäl astındağı polietilen sawıtta saqlana. Monda tatarça audio, video häm DVD da yuq.
Bulat belän äñgämädän soñ Tömän autovokzalına yul totam. Autovokzal işegaldınıñ ber poçmağında “Daniä” dip yazılğan keçkenä genä kibetçek tora. Anıñ xucası Daniä Soldatiqova.
-Tatar cırçılarınnan nindi audio-video kassetalarnı kübräk satıp alalar?
-Salawatnı. Nixätle alıp qaytam, bötenese betä. Tegeläre qala. Xäniä Färxi, Alsu Xisamieva, Aydar Ğälimov, Abilxanowa-yäş, “Qazan yegtläre”n yaratalar yäşlär. Sorıylar. Xäzer menä spektakllärne sorıy başladılar. Elek soramıylar ide. Xäzer “Munça taşın” da sorıylar inde. Klassiklarnı sorıylar. “Ğäliäbanu”nı sorıylar, “Zäñgär şäl”ne sorıylar. Yörägem räxätlänep kitä şundıy kassetalarnı sorağaç inde.
-Bezneñ tatar awdio-wideo bazarında “pirat” qassetaları çığaralarmı, yäisä bötenese litsenziäle genäme?
-Minem böten äyberem Qazannan litsenzionnıy kassetalar inde. Dogovor “Bars” firmı belän “Dialog” firmı belän. Nu menä äytälär inde Swerdlovskiydan apqaytabız inde dip. Min soradım “Bars”tan, Swerdlovskiydan miña yaqın bula, dip äytkän idem. “Bezneñ anda firmı yuq”,- dip miña äyttelär Qazanda.
-Tatarça apqaytalarmı Swerdlovskiydan?
-Tatarçanı alıp qaytalar. Nu nindi ikänen, qaydan alğannarın min belmim.
-Yazmalarığıznıñ “piratmı”, tügelme ikänen tikşerü kilgäne barmı?
-Tikşerälär. Bar zaşçita prav potrebiteley. Ber yıl bula inde mayda. İke märtäbä annan kildelär tikşerdelär. Qazannıqın qoneçno timädelär. Mäskäwneken menä şul, bezneñ bar iç inde musul'manskiy “İslamskiy mir”dan dip inde. Nindi kassetalar?- dip şularnı alıp kitkännär ide. Ber süz dä äytmädelär. Şunda qalğandır. Bardıq ta söyläştek tä. Qarasınnar. Ällä nindi kassetalar tügel iç inde ul. Päyğambär Möxämmäd turında. Annarı soñ “Uçites namazu” na russkom yazıqe. Menä şul ike kasetänı alğannar ide.
Daniä Soldatiqova süzlärençä, audio häm video yazmalarnıñ litsenziäleme yäki tügelme ikänlege genä tikşerelmi. Ä eçtälege dä.
Urın öçen “krışağa” aqça tülämi ul. Ä menä anıñ tiräsendäge qaraçalardan - qıtay tawarları häm ciläk-cimeş satuçılardan ayğa ber cıyıp kitälär ikän.
Nail Alan, Tömän
Nail Alan, Tömän
