Soñğı yıllarda ölkä rus matbuğatında mäktäplärgä pravoslav kul'turası däreslären kertergä kiräk digän fiker uzdırıla. İmeşter, mäktäplärdä pravoslav kul'turası uqıtılsa tärtip tä yaxşıraçaq, ölgereş tä kütäreläçäk, töbäktä balalar tabu da artaçaq. Äle genä ölkä mäğärif ministrlıysında ekspert törkemeneñ utırışı uzdı. Samar tatar milli xäräkäte isemennän bu söyläşüdä öç keşe qatnaştı, şularnıñ berse- Azat Nadirov.
Bügen Azat Nadirov belän äñgämä totabız.
Azat äfände, Sezne ministrlıqqa nindi niät belän çaqırdılar. Mäktäplärgä pravoslav kul'turasın kertäbez dip äytergäme, ällä kiñäşü yözennänme?
Ber yaqtan kiñäşü yözennän. İkençe yaqtan bulğannı belgertergä çaqırğannar. Çönki rezolyutsiägä bez riza bulmağan punktlarnı kerttelär. Rezolyutsiä baytaq keşelärneñ fikerlärenä turı kilmäde.
Menä bu turı kilmägän fikerlär nindilär ide alar?
Mäktäplärdä törle millät balaları uqıi. Ber dinne kertü balalarnı ayıraçaq. Bolay da millätara mönäsäbätlär qıl östendä. Balalar arasında kimsetü kilep çığaçaq. Şul uq utırışta ruslar üzläre äyttelär. “Yuq, bu döres tügel. Törle dinnär tarixın ğına öyränergä kiräk”,- didelär.
Täre poxodları, inkvizitsiä- barçasın da öyränsennär. Vatikan da keşelek dönyası qarşında ğafu itende bit. Ä Rusiädäge xristian dineneñ agressivlığın nigä söylämäskä? Köçläp çuqındıru, mullalarnı suğa batıru, çuqınmawçılarğa salım salu, cir birmäw. Menä şularnı balalar belsennär.
Rusiä şartlarında pravoslav dine rıçag rolen ütägän dip äytäsezme?
Äye, aqtıqqı yıllarda da näq şulay. Pravoslav dinen köçläp tağalar.
Kiñäşmädä pravoslav din ähelläre qatnaştımı?
Qatnaştılar. Alarnıñ inde täcribä uzdıruları bilgele buldı. Ölkädä bu däreslärne öç meñ bala öyränä ikän. Bezneñ fiker. Samarda atlağan sayın çirkäw, tele- radiokanallarda bertuqtawsız xristian din sabaqları bara. Telägän keşegä mäktäpsez dä pravoslav dinen öyräner öçen şartlar bixisap.
Samar ölkäsendä mäktäplärgä pravoslav kul'turasın nindi dokumentqa tayanıp kertergä cıyınalar?
Gubernator urınbasarı Sıyçev äfände qararı nigezendä.
Samar töbägendä bezdän başqa başqort, üzbäk, qazax, tacik, çeçen, qırğızlar yäşi. Ekspertlar komissiäsenä şuşı xalıqlarnıñ wäkilläre çaqırılğan ideme?
Yuq.
Kiñäşmädä äyttelär. “İstoriä religi” isemle kitap äzerlänä ikän. Bez şart quydıq Bu kitapqa Tatarstan, Başqortstan häm başqa respublikalar röxsätlären birergä tieşlär.
Ğalimä Tamara Vedernikova etnografiä fänen uqıta. Min aña: “Nigä mäktäplärgä pravoslav kul'turası urınına etnografiä fänen kertmäskä? Barlıq xalıqlarnıñ da kul'turasın eçenä ala bit bu fän”,- diüemne Vedernikova xuplağan ide. Tamara xanım ekspertlar törkemenä kertelgän ideme?
Äye. Näq sin äytkän süzlärne Vedernikova komissiädä dä söyläde. Bik küplär anı xupladılar, tik ekspert citäkçeläre qabul itmädelär anıñ täqdimen. Ğacäplänerlek süzlär söylilär komissiä utırışında. İmeşter, rus pravoslav kul'turasın uqımağan keşe Tolstoy, Dostoevskiy äsärlären añlamayaçaq. Uqıdıq bit. Añladıq ta. Bu mäkerlekneñ ber töre genä.
Min çığışımda mondıy sorawlar quydım: Rusiäne berençe Bötendönya suğışına kem kertte? Revolyutsiäne kem yasadı? Grajdannar suğışın kem oyıştırdı?
Ber ük dindägelär ikegä bülendelär. Ataqaylarnıñ şundıy köçe bulğaç nigä soñ xalıqnı tuplamağannar?
Dimäk çualışlarnıñ nigezendä iqtisat yata, keşelärne baylıq häm xäyerçelek ayıra. Din ekonomikadan köçle tügel. Xäzer dä şul uq xäl cämğiättä. Tizdän mäktäplärgä pravoslav kul'turasın kertügä qarşı xatıbıznı törle dairädäge citäkçelärgä cibäräçäkbez, “Berdämlek”tä bastıraçaqbız. Tatarlarğa saq häm uyaw bulırğa kiräk. Balalarıbıznı tımızıq qına çuqındırırğa cıyınalar.
Şamil Bahautdin,Samar
