Accessibility links

logo-print logo-print
башка телләрдә
IDEL.РЕАЛИИ
эзләгән табар..
артка алга
Кайнар хәбәр

Мәскәүнең Чехословакияне басып алуы төсле фотоларда

Чехлар Мәскәүнең Чехословакияне басып алуына 50 ел тулуны искә ала. 1968-нең 21-нче августына каршы төндә Прагага танклар кергәндә фотограф Либор Һайскига 20 генә яшь була. Әле генә чит илдә ял итеп кайткан егет өчен дә, ил халкы өчен дә Мәскәүнең гаскәр кертүе һич көтелмәгән хәл була.

Туган шәһәре Прагага совет гаскәрләре һәм машиналары керә башлауга ук егет фотокамераларын эләктереп Чехословакия башкаласы урамнарына чыга. Бераздан үзе эшләгән Чехословакия хәбәр агентлыгына кереп фототасмалар ала да шәһәрнең төп мәйданы саналган Вацлав мәйданына килә.

Гадәти аклы-каралы тасмалар гына түгел, ул чакта бик сирәк булган төсле фототасмалар да ала ул.

Ул көнне йөзләрчә фото төшерсә дә, бары ике төсле тасмасы гына исән калган. Һайски әйтүенчә, Прагага бәреп кергән совет хәрбиләре берничә көннән хәбәр агентлыгына килә һәм басып алу мизгелләре төшерелгән барлык фотоларны яндырып көл итә.

Төсле тасмаларның исән калуына исә аларның соңгарак калып эшкәртелүе сәбәп була. Лабораториядән берничә атна соңрак чыккан тасмалар имин урынга яшерелә. Аларны хәтта Һаски үзе дә күрми кала. Ул аларны бары 21 елдан артык вакыт узгач, 1989 елгы Бәрхет инкыйлабыннан соң гына күрә.

You can watch Libor Hajsky talk about his memories of the invasion here.
21 август иртәсендә, сәгать сигез-тугызлар тирәсендә Вацлав мәйданындагы танкларны чехлар чолгап ала. Ул чакта вазгыять бик киеренке күренмәде, "әле күпләр моның алдан әзерләнгән һөҗүм булуын аңламый иде", дип искә ала Һайски. "Алар моны бер хәрби күнегү яки башка шундый бер чара дип уйлады... Бу фотода танкка менеп утырган балаларны күрәсез. Алар моны әкият дөньясына сәяхәт дип кабул иткәнгә охшый", ди ул.
1 21 август иртәсендә, сәгать сигез-тугызлар тирәсендә Вацлав мәйданындагы танкларны чехлар чолгап ала. Ул чакта вазгыять бик киеренке күренмәде, "әле күпләр моның алдан әзерләнгән һөҗүм булуын аңламый иде", дип искә ала Һайски. "Алар моны бер хәрби күнегү яки башка шундый бер чара дип уйлады... Бу фотода танкка менеп утырган балаларны күрәсез. Алар моны әкият дөньясына сәяхәт дип кабул иткәнгә охшый", ди ул.
Бу чакта вазгыятьнең мавыктыргыч булуы аларның күрше бинадан эләктереп килгән шушы кисәтү билгесеннән үк аңлашыла", ди Һайски. "Алар типик чех юморы белән танкка менеп атланган. Алар елмая иде. Ул чакта алар әле моны бер спектакль генә дип кабул итә иде... Әмма алга таба, әлбәттә, хәлләр башка якка үзгәрә башлады..."
2 Бу чакта вазгыятьнең мавыктыргыч булуы аларның күрше бинадан эләктереп килгән шушы кисәтү билгесеннән үк аңлашыла", ди Һайски. "Алар типик чех юморы белән танкка менеп атланган. Алар елмая иде. Ул чакта алар әле моны бер спектакль генә дип кабул итә иде... Әмма алга таба, әлбәттә, хәлләр башка якка үзгәрә башлады..."
Һайски әйтүенчә, Прагага килеп керүгә халыкның шулай каршы алуыннан совет хәрбиләренең исе киткән. Алар моны, бер илне басып алудан бигрәк, Икенче дөнья сугышындагы Җиңү көне парадын искә алу буларак кабул итте кебек ди ул.
3 Һайски әйтүенчә, Прагага килеп керүгә халыкның шулай каршы алуыннан совет хәрбиләренең исе киткән. Алар моны, бер илне басып алудан бигрәк, Икенче дөнья сугышындагы Җиңү көне парадын искә алу буларак кабул итте кебек ди ул.
Башта чехлар солдатларга тыныч кына ризасызлык белдереп карый, әмма аларны ишетүче булмый. "Алар йә чехлар әйткәнне аңлый алмауларын йә безгә ярдәм итәргә килүләрен әйттеләр ди Һайски. "Сездә контрреволюция бара" яки "Без сезне Көнбатыштан һәм аның эксплуатациясеннән коткарабыз!" кебек сүзләрне генә кабатлый иделәр. Һич тә башка сыймаслык көлкеле хәл иде бу, әмма алар ата башлагач, көлке онытылды".
4 Башта чехлар солдатларга тыныч кына ризасызлык белдереп карый, әмма аларны ишетүче булмый. "Алар йә чехлар әйткәнне аңлый алмауларын йә безгә ярдәм итәргә килүләрен әйттеләр ди Һайски. "Сездә контрреволюция бара" яки "Без сезне Көнбатыштан һәм аның эксплуатациясеннән коткарабыз!" кебек сүзләрне генә кабатлый иделәр. Һич тә башка сыймаслык көлкеле хәл иде бу, әмма алар ата башлагач, көлке онытылды".
Вацлав мәйданыннан берничә генә йорт аша Чехословакия радиосы журналистлары чит илнең басып алуы турында хәбәрләр бирүне дәвам итә. Ә Мәскәүгә иң охшамаган, басып алуга төп сәбәп булган нәрсә бу илдә башланган матбугат иреге була. Хәрбиләр бу радиостанцияне туктатырга килгәндә халык аларга каршы чыгып, журналистларга ярдәмгә ташлана.
5 Вацлав мәйданыннан берничә генә йорт аша Чехословакия радиосы журналистлары чит илнең басып алуы турында хәбәрләр бирүне дәвам итә. Ә Мәскәүгә иң охшамаган, басып алуга төп сәбәп булган нәрсә бу илдә башланган матбугат иреге була. Хәрбиләр бу радиостанцияне туктатырга килгәндә халык аларга каршы чыгып, журналистларга ярдәмгә ташлана.
Алдагы фото төшерелгәннән соң күп тә үтмәстән Чехословакия радиосы янындагы хәлләр хаоска әверелде дип искә ала Һаски. "Кайберәүләр танклардагы көрәкләрне кубарып алып ягулык бакларын тишкәли алды", ди ул. "Һәм алар дизельгә манчылган киемнәре белән аларга ут төртте. Урамнар кап-кара төтенгә чумды. Аннан соң инде шрапнель оча башлады. Паника, кем машина артына, кем җиргә сыенды".
6 Алдагы фото төшерелгәннән соң күп тә үтмәстән Чехословакия радиосы янындагы хәлләр хаоска әверелде дип искә ала Һаски. "Кайберәүләр танклардагы көрәкләрне кубарып алып ягулык бакларын тишкәли алды", ди ул. "Һәм алар дизельгә манчылган киемнәре белән аларга ут төртте. Урамнар кап-кара төтенгә чумды. Аннан соң инде шрапнель оча башлады. Паника, кем машина артына, кем җиргә сыенды".
Танклар гүләве көчәйгән вакытта, Һайски әйтүенчә, чехлар басып алучыларны ничектер кисәтергә маташа. "Көтмәгәндә кешеләр "Китегез! Сезгә бер-бер хәл булганчы китегез!", дип кычкыра башлады", дип искә ала ул көлә-көлә. "Вазгыять бик комик иде, һаман да аларга карата импатия бар иде".
7 Танклар гүләве көчәйгән вакытта, Һайски әйтүенчә, чехлар басып алучыларны ничектер кисәтергә маташа. "Көтмәгәндә кешеләр "Китегез! Сезгә бер-бер хәл булганчы китегез!", дип кычкыра башлады", дип искә ала ул көлә-көлә. "Вазгыять бик комик иде, һаман да аларга карата импатия бар иде".
Кешеләрнең яраланып егылуына карамастан, кемнәрнеңдер башында әле һаман да "бераз чех кара юморы" дәвам итә иде дип искә ала Һайски, кемнеңдер совет танкына акбур белән ясаган свастика тамгасына төртеп. "Әмма урысларга бу һич тә ошамады".
8 Кешеләрнең яраланып егылуына карамастан, кемнәрнеңдер башында әле һаман да "бераз чех кара юморы" дәвам итә иде дип искә ала Һайски, кемнеңдер совет танкына акбур белән ясаган свастика тамгасына төртеп. "Әмма урысларга бу һич тә ошамады".
This image contains sensitive content which some people may find offensive or disturbing.
Ул көнне Чехословак радиосы каршында кимендә 15 кеше һәлак була. Шуларның бишен йөртүчесез йөк машинасы таптап үтерә, моның ничек булганлыгы әле дә билгесез.
9 Ул көнне Чехословак радиосы каршында кимендә 15 кеше һәлак була. Шуларның бишен йөртүчесез йөк машинасы таптап үтерә, моның ничек булганлыгы әле дә билгесез.
This image contains sensitive content which some people may find offensive or disturbing - Click to reveal
Ул көнне Чехословак радиосы каршында кимендә 15 кеше һәлак була. Шуларның бишен йөртүчесез йөк машинасы таптап үтерә, моның ничек булганлыгы әле дә билгесез.
Һайскиның басып алу көнендә төшерелгән дистәләп фотосы гына сакланып калган. Әмма ул бу көннәрне ап-ачык хәтерли.
10 Һайскиның басып алу көнендә төшерелгән дистәләп фотосы гына сакланып калган. Әмма ул бу көннәрне ап-ачык хәтерли.
Back to top
XS
SM
MD
LG