Törkiä iqtisadı köçsezlänä

Törkiä iqtisadı 2009 yılnıñ berençe çiregendä - 13,8 %-qa tägäräde. Bu ikençe dönya suğışı waqıtındağı kürsätkeçlärgä bik yaqın. 2008 häm 2009 yıllarnıñ berençe çireklärendä törek iqtisadınıñ xäle köçsezlände.
Ul räsmi räweştä torğınlıqqa kerde. Aprel- iyün aylarında, yäğni ikençe çirektäge sannar iğlan itelmägänlektän, bu turıda farazlar älegä äytelmäde.

Statistik sannarğa qarağanda, Törkiä iqtisadı tübänäygän, yäğni produksiäse töşkän, eksportı kimegän häm eşsezlär sanı artqan illär arasında Latviä belän Estoniädän qala, öçençe urında tora. Rusiä iqtisadı isä 9,5 %-qa kimede.

Xökümät, bigräk tä premyer Ärdoğan, xalıqnı buşqa ömetländerü säyäsäten däwam itä. Xalıqara krizis qabınğan könnärdä Ärdoğan: “Krizis bezgä çaq qına tiyep, uzıp kitäçäk”, digän ide. Ämma soñğı statistik sannar krizisnıñ näq Törkiäneñ bäğırenä çöy qaqqannın kürsätä. Läkin ir keşe äytkän süzennän kire cigenmäs digändäy, Ärdoğan şuşı statistik sannar iğlan itelgän könne “Törkiä qıyınlıqlarnı ciñä başladı, tonnelneñ oçında ut böten yaqtılığı belän kürenä, bu bezneñ öçen zur şatlıq”, dip äytte. Bolay dip äytep säyäsätçelär xalıqta ömet uyatırğa uylıylar, küräseñ.

OECD, yäğni Ekonomik xezmättäşlek häm täräkqıät oyışması belän «The Economist» jurnalınıñ sannarına qarağanda, global' iqtisadi krizistan zıyan kürmägän illär başında Qıtay tora. Anıñ artınnan Hindistan belän Polşa kilä. Tabiği iqtisadi tarayunıñ täsire – ul ilneñ tulı iqtisadi köçe belän dä bäyle. Baltik illärendäge iqtisadi tarayudan berniçä million keşe, ä Törkiädä isä 73 million keşe tiskäre täsir ala.

Xökümät xalıqnı ni xätle tınıçlandırırğa tırışsa da, ilneñ iñ möhim probleması – şuşı iqtisadi torğınlıq, eşsezlek. «Cömhüriät» xalıq partiäse CHP liderı Baykal: “Bu 2001 yıldağı ekonomik krizistan da yamanraq, büdjettağı qıtlıq ütkän yıllar belän çağıştırğanda un märtäbägä üste”, dip belderde.

Törkiä partiäse liderı häm AK partiäneñ elekke ministrı, iqtisad fännäre dotsentı Abdullatif Şener, şuşı sannar säbäple AK partiä dönyadağı iñ buldıqsız xökümät, dip bäyäläde.

Törkiädäge ekonomik krizis cir astı baylıqların çığaru, tözeleş, säwdä, transport tarmaqlarına täsir itte. Misal öçen, ekonomik torğınlıq 2009 yılnıñ berençe öç ayında tulayım - 13.8 % bulsa, säwdä tarmağında 25% buldı.

Törkiäneñ möhim iqtisadi tarmaqlarınıñ berse bulğan tekstil belän kiyem-salım äzerläwdäge torğınlıq eksportnıñ kimüe säbäple, krizis xälenä töşte.

Törkiä kiyem-salım industriäse oyışması citäkçese Ahmet Nakkaş, tekstil häm kiyem-salım äzerläw industriäsendä 150-160 meñ keşeneñ eşsez qaluın, 3-4 meñ şirkätneñ bölep yabıluın äytte. Xökümät iğlan itkän kiläse 5 yılda eş birüçedän alınğan salımnıñ 5 %–ın töşerü planınıñ da şuşı industriä tarmağın ayaqqa torğızuğa citmäyäçäge äytelä.