www.dunyabulteni.net digän internet säxifäsendä menä “Tatarstan citäkçese Putinga baş iymi” digän bas ıseme belän ber mäqalä çıqtı. Bu turıda Törek internet säxifälärendätağınbernıçä xäbär dönya kürde..
9 Iyündä www.sondakika.com sexifäsendä “Rusiädä avtonom cömhüriätlärne üzäkkä bäyläw qararı” baş ıseme belän Mäskäwneñ yäşeren dip isәplәngәn niäten faş itkän xäbär çıqtı.
14 İyündä isä www.turkgundem.net ‘ta “Tatarstan berençe mişen’ ” digän xäbär çıqtı. Şul uq xäbär www.millethaber.com belän törek uçaqları general üzäge üzeneñ www.turkocagi.org.tr adresında da. Basıldı.
Dönya büllitene internet säxifäsendä 18-nçe İyündä çıqqan “Tatarstan citäkçese Putinga baş iymi” isemle xäbärdä isä qısqaça tübändäge analizlar yasalgan:
Tatarstan prezıdentı Miñtimer Şäymiyev Rusiädäge 89 töbäk citäkçeseneñ Rusiä prezidentı tarafınnan bilgelänüwenä qarşı çığıp, Putinnan elekkege çordağı kebek alar cirle parlamentlar tarafınnan saylanırğa tiyeş digän qaraş alğa sörde. Rusiä prezidentınıñ üze bilgelägän cirle lidernı ike märtäbä kire qaqqan cirle parlamentnı taratu xoquqına iä buluwın da tänqitläde. “Bu yalgış. Çönki bu mäcleslär xalıq tarafınnan saylana häm alar cirle xakimiät organnarı bulıp toralar”di Şäymiyev. Şäymiyev “Rusiä federatsiä bulıp qalsa ğına demokratik däwlät bula ala. Unitar ber Rusiä demokratik bula almas” dip süzlärenä östi Şäymiyev.
Şäymiyev “Rusiä nigezdä unitar tügel. Monı buldırırga xıyallanğannar RҒ-neñ mänfägätlärenä xezmät itmilär. Zur Rusiä şovenizmı başqa etnik törkemnär arasındağı rasistik xäräkätlärdän kimeräk zianlı tügel. Qay oçraqlarda St. Piterburg belän Mäskäwdä maydanga kilgän xällär bezne qurqıta. Bu bik naçar ber işarä. Mondıy vaqiğälär yaxşığa iltmäs” di. Şäymiyev şuşı süzläre belän İdänastı İmmigratsiägä Qarşılıq Xäräkäte kebek şovenistik Rus oyışmalarınıñ soñğı yıllarda zur şähärlärdä Rus bulmağannarga qarata höcemnärenä diqqätne cälep itä.
Şäymiyev Rus Pravaslav mädäniäten mäktäplärdä mäcburi räweştä uqutu tırışlığına qarata da “din ireklege keşeneñ konstitutsion ber xaqqı. Tatarlarda ber äytem bar ‘qıçıtmağan urınnı qaşımagız’ dip. Qaşırga başlasagız çınnan da ber närsä çığar” dip kisätä Tatarstan prezıdentı.
Rusiä säyäsi küzätüçeläre monda cirle parlamentlar da, Däwlät Duması da “Berdäm Rusiä” fırqase tarafınnan kontrol itelä häm bu partiä avtonom respublikalardağı prezidentlıq sistemasın tawışqa quyıp yuqqa çığarırga planlaştıra digän fikerne äytälär. Rus gäzite “Gazeta”dıp atalğan rus gäzetasında çıqqan xäbärlärgä qarağanda, Tatarstanda prezidentlıq sisteması yuqqa çığarılğannan soñ Rusiäneñ başqa respublikalarında da şuluq xäl bulaçaq.
“Kommersant” gazetası isä Medvedevneñ cirle citäkçelärneñ xalıq tawışı belän saylanuına qarşı bulmauın, läkin Kremldäge iseme birelmägän yuğarı däräcäle ber şäxesneñ “Bu mäsälälärneñ cawaplılar tarafınnan diskusiägä açuluwı mäğnäsez” dip äytkän buluı turında da xäbär itä www.dunyabulteni.net säxıfäse.
Tatarstan häm anıñ prezidentı Törek mäğlumät çaralarına yat tügel. Xätta Törkiädä qayberäwlär Tatarstan bäysez il tügelmeni digän soraw da birgälilär.Törkıyade“Google”ezläw sexıfäsendä Şeymiyev 17 meñ , Tatarstan 4 million da 450 meñ, “Yahoo”da Şeymiyev 83 meñ, Tatarstan isä 6 million märtäbä kürsätelä. Dimäk, Tatarstan belän dönya da sanaşa, ähämiät birä.
