Accessibility links

Putinneñ konfliktlar cişelgändä ber ük prinsiplar qullanılsın digän taläbe ike oçlı tayaq bula ala


Rusiä prezidentı Putin 31-nçe ğinvardağı press-konefersnsiäsendä Kosovo yäisä Abxaziä häm Könyaq Osetiadağına konfliktlarnı xäl qılu öçen ber ük prinsiplar qullanılırğa tieş dip belderde. Ul Kosovoga tulı bäysezlek birelä ikän, ni öçen Abxaziä häm Könyaq Osetiağa şundıy uq xoquq tanılmasın digän sorau quydı. Putin çığışınıñ şuşı öleşe häm reaksiä.

Sişämbe könge tapşıruda Putinneñ 3 yarım säğätkä diärlek suzılğan press-konferensiäsendä äytkän fikerlär tiräsendä söyläşülär äle bulır dip äytkän idem. Çınnan da bu xaqta analizlar-diskussiälär dävam itä. Bügen anıñ çığışınıñ xalıqara konfliktlarnı xäl qılğanda ber ük prinsiplar qullanılırğa tieş digän öleşenä tutap kitäm. Putinneñ äytkännären iskä töşeräm

"Beräv Kosovo tulı bäysezlekä iä bulırğa tieş dip ışana ikän, ni öçen ul çaqta Abxaziä häm Könyaq Osetiägä bu tanılmasqa tieş. Min Rusiä şulay eşliäçäk dip äytergä telämim. Läkin, Törkiä, Tönyaq Kiprne tanıdı. Min Rusiä şunduq Abxaziä yäisä Könyaq Osetiäne suveren dävlätlär dip tanıyaçaq dip äytergä telämim. Läkin, xalıqara säyäsättä andıy praktika bar."

Tanılmağan Tönyaq Osetianıñ prezidentı Edvard Kokoytı Putinneñ bu çığışın şunduq xupladı häm Putinneñ bu süzläre xalıqlarnıñ üzbilgelänü xoquqın sanğa suqmağan ike törle ülçävdän çitläşüne kürsätä dip belderde. Tanılmağan Abxaziä respublikasınıñ tışqı eşlär ministere Sergey Şamba Abxaziäneñ bäysezlek turındağı dälilläre Kosovonıqına qarağanda köçleräk dip belderde. Gärcstan tışqı eşlär ministere Gela Bajauşvilineñ monıñ belän kileşmäven añlağa bula. Ul Kosovo mäsäläse bik sizger, saqlıq belän mönäsäbät kürsätergä kiräk häm barlıq konfliktlarğa ber genä da xäl çarası bulalmıy dip belderde. Putinneñ Kosovo konfliktın Abxaziä häm Könyaq Osetiä mäsäläse belän bäyläveneñ säbäbe bik açıq. Kosovo Serbiäneñ ber öleşe bulıp tora, anıñ kiläçäktäge statutı turında 25-nçe ğinvarda uq söyläşülär başlanırğa tieş ide. Kosovo albannarınıñ citäkçese Rugovonıñ vafatı säbäple, ul kiçekterelde. Serbiäneñ berektäşe bularaq Rusiä Kosovonıñ bäysezlegenä qarşı. Bu añlaşıla. Läkin, Kosovo belän ber rättän Putinneñ Könyaq Osetiä häm Abxaziäne telgä aluına kilgändä, bu inde Görcstanğa cibärelgän kisätü bulıp tora. Putin press-konefernsiäneñ başqa ber öleşendä dä Görcstan xökümäteneñ gazütkärgeçe mäsäläsendä Mäskävne tänqitläven kisken xökem itkän häm görcelär mondıy säyäsätneñ üzläreneñ tormışın yaxşırtuğa öleş kertmiäçägen belergä tieşlär dip beldergän ide. Putin Tiflis Rusiägä qarata tänqitle mönäsäbäten üzgärtmäsä, Könbatış belän yaqınlaşuın dävam itsä, Rusiä yardäme arqasında ğına yäşäp kilgän Abxaziä belän Könyaq Osetiä bäysezleklären iğlan itäçäklär häm Mäskäv alarnı tanıyaçaq dip Görcstan xakimiätlärenä basım yasadı. Mäskävdäge Carnegie Endowment oyışması xezmätkäre Aleksey Malaşenko Putinneñ konfliktlanı xäl qılu öçen dönyaküläm prinsiplarnı yaqlau nätiäle bulır dip ışanmıy.

"Bu Görcstanda basım yasau mömkinlegen birä, Kosovoda bu eşlänä ikän, ni öçen Abxaziä häm Könyaq Osetiädä şuluq närsä bulmasın. Läkin, Putin şuş yul belän uñışlıqqa ireşer dip ışanmıym. Çänki Könbatış cämağätçelege dönyaküläm prinsibı ideasın kire qağa."

Putin konfliktlar xäl qılınğanda, ber ük prinsiplar qullanılsın digän belderüne yasağanda, Rusiäneñ Serbiä belän duslığın, serblärneñ ruslar kebek provoslav häm slav buluların häm Görcstannı kisätep alunı küz aldında totqandır. Läkin, prinsiplar turında söylägändä saq bulırğa da kiräk. Çönki ul ike oçlı tayaq bula ala. Ekonimist jurnalınıñ Üzäk häm Könçığış Yevropadağı xäbärçese Edward Lucas ta Putingä Kosovoğa qarap ğomum näticä yasau qıyın bulaçaq digän fiker belderde.

"Monda berberenä qapma-qarşı ike prinsip bar- Üzbilgelänü häm territorial bötenlek prinsipları. Çeçnäne dä onıtmasqa kiräk. Üzbilgelänü prinsibın qabul itäseñ ikän yäisä küz aldında totasıñ ikän, monda inde tik territorial bötenlek turında ğına söyläp bulmıy. Bu inde Çeçnä genä qaramıy. Rusiäneñ başqa töbäkläre dä, mäsälän tarixi xoquqı bulğan Karelia, Tatarstan kiläçäktä monı kütärep çığa alalar."

Könyaq Osetinnär belän Abxazlar bäysezleklären iğlan itkän häm Rusiä monı tanığan xäldä, ul çaqta ni öçen Mäskäv Çeçennärneñ bäysezlegen tanımadı, anda ike suğış alıp bardı, äle dä alıp bara häm Rusiägä kergän başqa millätlär dä tatarlar, başqortlar, cuvaşlar, kareliälelär, qalmıqlar da üzbilgelänü xoquqınnan faydalanıp bäysezleklären iğlan itärgä teläsälär, monı tanıyaçaqsızmı digän soraularğa Putin nindi cavap birer ide ikän?

Färit İdelle. Praga.
XS
SM
MD
LG