Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiädäge Äfğän yätimnäreneñ 20 yıldan soñğı xäle


Rusiä veterannarı sovet ğäskärlärnneñ Afğanistannan çığıp kitüeneñ yıllığın iskä alalar. Soñğı sovet ğäskäre 1989-nçe yılnıñ 15-nçe fevralendä çığıp kitte. Bu SSSRnıñ Afğanistanğa xärbi intervensiäse näticäsendä başlanğan häm10 yılğa suzılğan suğışnıñ azağı buldı. Rusiä veterannarı xäzerge rejim alarnı onıttı dip şikayät itälär. Läkin, onıtılğa- iğtibarsız qaldırılğan şäxeslär alar ğına tügel. Sovet-Afğan suğışında yätim qalğan häm Rusiädä üskän küpkenä afğannar xäzer illegal imigrant bulıp xisaplanalar häm alarğa deporatsiä yanıy.

Afğanistan häm Sovetlar Berlege arasında tözelgän kileşügä esasän 1800 yätim afğan balası 1984-85-nçe yıllar arasında SSSRğa cibärelgn ide. Alar Afğanistan vatandaşlığın saqlap qalsalar da , başqa rus baları belän bergä üstelär häm uqıdılar. Alarnıñ berse Abdul Fatah Raşid 9 yäşendä Rusiägä cibärelgän, Volgogradtağı internatta urnaştırılğan bulğan. Şunnan soñ ul texnikumğa kergän häm soñğaraq İvanovoğa küçengän, anda ber rus xatınına öylängän. Problemma Raşid Rusiä vatandaşlığı öçen möräcäğät itkäç kilep çıqqan. Migratsiä xezmäte anıñ möräcäğäten kire qağıp, SSSRğa kilgänçe Afğanistanda cinayät eşlämägän bulu xaqında dokument sorağan. Raşid SSSRğa bala çağında kilgän buluın äytsä dä, bu migratsiä räsmilärenä täsir itmägän. Ul ğına da tügel, anı deportatsiälärgä digän kürsätmä dä birgännär. Raşidnıñ süzlärençä,

"Afğanistannan kitkändä miña 9 yäş ide häm ul dokumentnı alu mömkin tügel. Afğanistanda rejimnar üzgärde, başta mujahidlär häm annan taliblar xakimiätkä kilde. Rejim üzgärgän sayın arxivlar yandırıldı. Anda dokumentlar qalmadı diärlek. Barlıq dokumentlar miña Rusiädä birelde. Xäzer dokumentım bulmağaç migratsiä xezmäte miña ber ay eçendä Rusiädän kitärgä digän räsmi xat cibärde."

Raşid tanılğan keşe xoquqların yaqlau oyışması Memorial öçen eşlävçe advokat Svetlana Martinovağa yardäm sorap möräcäğät itkän. Martinovanıñ süzlärneçä, Raşidnıñ legal statut alu öçen köräşe Rusiä Migratsiä säyäsäteneñ citeşsezlegen çağıldıra.

"Rusiä vatandaşlığın alır öçen çit il keşese başta vaqıtlı yäşäv röxsäte alırğa tieş , monı alır öçen anıñ üz ilendä cinayät eşlämägän buluı xaqında dokument kiräk. Problema şunda. Säyäsi qaçqınnar xoquqı alğan beräv üz ilennän andıy raslau alalmıy, ä inde ilçeleklär andıy dokument birmilär."

Martinovanıñ tırışlığı arqasnda Raşidnıñ vaqıtlı säyäsi qaçqınnar xoquqınıñ möddäte ber yılğa ozaytıldı. Şunnan soñ närsä bulır, bilgesez. Raşidnıñ mäsäläse çığarma tügel. Sovet-afğan kileşüenä esasän Rusiägä cibärelgän yätimnärneñ qayberläre öylänü arqılı Rusiä vatandaşlığın alalğannar. Başqalarnıñ statutı bilgesez. Migratsiä mäsäläse buyınça spetsiallaşqan keşe xoquqları aktivistı Svetlana Gannuşkina Afğan yätimnärenä möğämälä äxläqsezlek bulıp tora häm yaña Afğanistan passportı mäsäläne qatmarlandıra dip belderde.

"Yaña Afğan passportında keşeneñ qayçan kilgäne. 1984-nçe yıldamı, ällä bügenme. kürsätelmägän . Alarnıñ vizası da yuq. Alar yaña ğına Afğan passportın alıp Rusiägä illegal kergän şäxeslärgä täñgäl. Alar belän ber ay yäisä bügen illegal räveştä Rusiägä kergän kergän şäxeslär arasında ayırma yuq."

Raşid Afğanistanğa qaytırğa telämi, üzen Rus häm Rusiäne öye dip xisaplauın äytä. Ul 20 yıl elek Afğanistanğa kiterelgän başqa yözärlägän yätim kebek ük ber kön Rusiä üzenä vatandaşlıq birer dip ömet itä. Ul miña tik keşe xoquqları aktivistları ğına yardäm itä dip tä äytte. Gannuşkina prezident Putinneñ keşe xoquqları buyınça kiñäş komitetınıñ da ağzası . Ul 2002-nçe häm 2003-nçe yıllarda uq Putingä Afğan yätimnäreneñ qıyınlıqların añlatqan bulğan. Anıñ süzlärneçä, prezident bu mäsälägä borçıluın beldergän. Xökümätneñ migratsiä säyäsäte buyınça komissiäse isä 2004-nçe yılnıñ ğinvarında ğına bu mäsäläne tikşergän, läkin, Afğan yätimnäreneñ yaxmışın yaxşırtaçaq ber nindi dä çara kürmägän. Gannuşkinanıñ süzlärençä, komissiä yätimnär tuğan ilgä kire qaytırğa irekle digän yomğaq qına yasağan.

Färit İdelle, Praga.
XS
SM
MD
LG