Ber qarasañ, tabiği kürengän närsälär dä şaq qatıra, quandıra yäisä qayğığa sala bit. Äytik öylänü, kiäwgä çığu qärdäş-ıru öçen zur şatlıq ta bit, ä qaywaqıt şul uq ğämäl xafanı arttıra. Äytik keşe yıl aralaş öylänsä, distädän artıq ğailä qorsa, elekke xatınnar, qärdäşlär yäisä äti tağın öylänä dip çırıldaşuçı bala-çağa ber dä şatlanmıy. Kürälätä naçar keşe, uğrı, duamal häm başkisär belän quşılu da maqtanıp qıçqıru öçen säbäp tügel.
Qatnaş ğailä - ğädäti närsä. Mäxäbbät ul millätkä qarap tormıy. Yaratışqan äybät keşelär bäxetle yäşäsennär, balaları da täwfıyklı bulsın. Tik şulay da başqa millät keşese belän çäçne çäçkä bäyläw - şaqtıy mäşäqätle, caysız ğämäl. Çönki tuy mäclesendä ük nindi teldä söyläşü, nindi cırlar cırlaw, östälgä nindi aşlar quyu, qayçan nindi yolalar ütäw - bolar barısı da xäl itmäslek çeterekle problemağa äylänä. Äytik, qodaği keşe östälgä sarımsaqlap tozlanğan duñğız mayın quya. Ä anıñ qodası namazlıqtan töşmi, çäyen dä çınayağına bismilla äytep kenä ağıza. Anıñ öçen çuçqa iblistän dä yaman. Mäclesneñ ber başında “Änkäyem”, “Kübälägem” dip cırlıylar, ikençe yaqta - “Oy moroz, moroz” dip awız kütärälär.
Xäyer, mondıy çaqlarda tuynı alay şawlap ütkärmäskä, keşe aldında yaltıramasqa tırışuçılarnı da beläbez. Äti-änilär teşlären qısıp bulsa da rizalaşalar, çıdıylar häm onığıbıznı çirkäwgä alıp kitmäslär mikän dip ut yotalar. İr belän xatın arasında ğailädä milli tigezlek bulsa bik yaxşı.Ber kem dä xäläl cefetenä, sin tatar, sin urıs, sin çuaş dip mısqıllı süzlär äytmäsä. Ä qayber ir yäki xatın, ğädättä inde ul tatar keşese bula, üz milläten qulyawlığına salıp yıraqqaraq yäşerep quya da, bergäläşep yaña qärdäşläre ğörefe buyınça tatu ğına yäşi. Olığaya töşkäç, ğömerneñ oçı kürengäç, anıñ tağın milli xise uyana häm yäş çaqların, qärdäşlären ezläp kitä.
Siräk bulsa da, qatnaş ğailälärneñ menä digän itep torğannarı da bar. Minem tanışım Robert üz äniseneñ küz yäşlärenä qaramastan Maşağa öylände. Dürt malay üsterdelär. Bik maturlar, aqıllılar, här qaysı tatarça söyläşä. Maşa üze dä tatar telen su kebek eçä. Xälbuki, alar torğan cirne saf tatar awılı dip äytep bulmıy. Mordoviädä yäşäwçe jurnalist İrek Bikkininnıñ xäläl cefete Tat'yana da ireneñ milläten, telen zurlıy. Anıñ häm balalarınıñ niçek tatarça söyläşkänen işetkäç, soqlanıp tuyalmıysıñ. Bulsa, şulay bulsın. Ä milli tigezlek, üz ğörefläreñ buyınça yäşäw nasıyp bulmasa, andıy ğailä bäxetle tügel.
Monda millättän bigräk ğädellek wä iman möhimräk. Çığışı belän saf tatar yegete, tatar qızına öylänep, talaşıp ayırılğan çaqlar azmıni?
Menä tağın ber fakt. Bu comğada Qazanda 27 par tuy ütkärä. Ä ğomumän fevral' ayında, uzğan fevral'gä qarağanda 50 parğa kübräk. Çönki ğinwarda öylänülär kimep torğan. Ällä salqın, ällä qorban könnäre tuylarnı kiçekterergä mäcbür itkän. Anısı añlaşıla. Ğinwarda 46 urıs ğailäse tözelgän. 34 tatar ğailäse barlıqqa kilgän. Häm 20 ğailä qatnaş. İke millätle ğailälär sanı arta bara ikän. Bälki, bu san berençe urınğa da çığar. Nişliseñ, bernişläp tä bulmıy. Yäşlärgä üz millättäşläre belän yışraq oçraşırğa, diskotekalarğa, uqu yortlarına bergäläp barırğa, milli añ tärbiälärgä yärdäm itep bula. Bik telägändä. Ä telibezme soñ?
Şulay da üget-näsixätneñ tağın ber yulı bar. Şatlanu-qotlaw. Ber yarım yıl elek Mäskäwdä ber köndä 25 tatar tuyı bulğan ide. 10 million keşe arasında tabışqannar bit yäşlärebez, yauçılar da bulğan, internet ta yärdäm itkän.
Mondıy xällär Qazanda da bula. Uzğan comğada Qazannıñ Azino bistäsendä, Çişmäle uramında Rinat Axunov belän Läysän Bilalovağa nikax uqıtıldı. Qärdäşläre dä, tanışları da soqlanıp tuyalmadı. Ä bit küptän tügel genä alar tanış ta bulmağan. Rinat Latviä başqalasında, çit ildä, Läysän Qazanda. Niçek tabışsınnar alar? İnternettağı yuldaş.ru säxifäse yärdämendä. Yazmış häm internet yärdämendä bik buldıqlı komp'yuter belgeçe Rinat häm xoquqçı Läysän ber-bersen taptılar häm mulla qarşında ğömerlekkä bergä bulırğa süz birdelär.
Nikax uqıtqannan soñ, näq ber atna ütkäç, xäzer inde Rigağa qaytıp citkän Rinat häm Qazan qızı, Latviä kilene Läysän şul uq komp'yuter yärdämendä bezgä säläm cibärälär. Ğailäneñ milli strukturasın saqlarğa zamança texnikanıñ yärdäm itüe ber dä moğciza tügel. Ğädäti xäl. Xikmät üzebezdä genä.
Rimzil Wäli
