Bu analitik tapşıruıbız tuğan tel häm tatar matbuğatı turında. Uzğan atnada ber törkem jurnalistlar, ğalimnär, xakimiät häm idärä wäkilläre intertat. ru elektron gäziteneñ çaqıruı buyınça tügäräk östäl artına utırıp, milli matbuğatnıñ iñ aktual'' problemaları turında söyläştelär. Şaqtıy qızu häm qatlawlı äñgämädä şundıy sorawlar yañğıradı. Tatar teleneñ däwlät tele bularaq ğämälgä kerüe nindi kirtälärgä oçrıy? Ni öçen däwlät strukturaları, xakimiät orğannarı häm xätta milli üseşkä turıdan turı mönäsäbäte bulğan mäğlümat çaraları tatar telendä eşläwçe matbuğatnı uqımıylar? Milli tellärne üsterü buyınça däwlät programması ütäläme? Söyläşüneñ iñ başında Xalıqara tuğan könne uñayınnan da ällä ni sallı mäqälä- tapşırular küp çıqmawı turında äytelde. Ministrlar Kabinetınıñ mädäniät häm tellär bülege xezmätkäre Firaya Şäyxievanıñ çığışı şul mäs''älädän başlandı.
İntertat.ru elektron gäzite jurnalistı Rimma Gatina alıp barğan bu citdi söyläşü waqıtında räsmi xäbärlärneñ, däwlät citäkçeläre çığışlarınıñ ike däwlät telendä dä , häm iñ berençe çiratta tatar telendä taratılmawı turıdan- turı äytelde. Eş närsädä soñ? Räsmi oyışmalarnıñ kompaniäläreneñ mäğlümat üzäklärendä eşläwçelär üzläre tatarça uqi yaza belmäsä häm dokumentlarnı, xäbärlärne tatarça cibärmäsä , jurnalistlar barı ber teldäge xäbärlärne genä dönyağa taratalar. Däwlät Sovetınıñ milli komitet räise Razil Wäliev şulay uq mäğlümat üzäge xezmätkäre Çulpan Äxmätova Tatmedia agentlığınıñ kadrları tatar telenä nindi mönäsäbät kürsätüen belergä tırıştılar. Agentlıq citäkçeseneñ urınbasarı Sömbel Taişewa mäğlümat üzäkläreneñ, süzçelärneñ niçek eşläwe turında söyläp, alarnı tınıçlandırırğa tırıştı.
21февраль köne - Xalıqara tuğan tel bäyräme bulu uñayınnan Ministrlar kabinetınnan Röstäm Nurğalieviç isemennän törle oyışmalarğa xatlar kitte , häm Ministrlar kabinetına distälärçä, yözlärçä törle plannar belän cawaplar , xatlar kilde. Ämma bez küpme genä gäzit- jurnallarğa çığıp qarasaq ta, anda çıqqan materiallarnı üzegez kürdegez. Anda konstruktiv tänqit tä , häm tuğan telne intellektual'' milek itep kürsätä torğan, anıñ ğorurlığın raslıy torğan materiallar da bulırğa mömkin ide. Ämma monda çınnan da jurnalistlarnıñ aktiv bulmawı kürende. Sez , tatar matbuğatı häm tuğan tel yazmışı turında maxsus tapşıru tıñlıysız . Tügäräk östäl artında Tatmedia agentlığı , İntertat. ru elektron gäzite häm başqa mäğlümat çaraları xezmätkärläre açıqtan-açıq fiker alıştılar. Xäzer “Watanım Tatarstan” gäzite baş möxärrire Miñnazıym Säfärov fikerlären tıñlağız.
Bügenge köndäge bazar mönäsäbätläre çorında sıyfatlı matbuğatnı taratuda, anı xalıqqa tanıtuda xökümät dairäläre bu başlanğıç çorda çaralar kürsen ide. Çönki tatar matbuğatına reklama birergä yögerep toruçılar yuq. Menä şundıy äytelmägän zakon bar. Bezneñ redaksiädä boyırıqlar, eş käğäzläre tatarça yazıla. Min üzem dä xatlarnı da tatarça yazam. Xätta Ministrlar kabinetınnan da tatarça yazılğanğa qaramastan ber xat ta, kire qaytarılğanı yuq äle. Ämma küp kenä türälär öçen dä, mäğlümat üzäkläre öçen dä tatar telen belü digän närsä alarnıñ muyınına asılğan taşqa äylänep bara. Ä xäzer, Tatarstan Däwlät Sovetınıñ Milli mäs''älälär buyınça komitetı räise Razil Wälivneñ matbuğat häm tuğan tel mäs’äläsenä qaraşları belän tanışığız.
“ Soñğı yıllarda küpme tänqit äytälär bezgä: Menä inde 14 yıl tuldı Tellär turındağı zakon qabul itelgängä, Deklaratsiä qabul itelgängä 15 yıl buldı, ni öçen bezdä tatar tele däwlät tele tügel”? -dip. - Anıñ tamırın tiränräk ezlärgä kiräk. Däwläte bulmağan xalıqnıñ däwlät tele bula almıy. Däwlät tele bulsın öçen, iñ berençe Däwlät bulu kiräk. Telne genä ayırım üsterep bulmıy. Däwlätçelekne nığıta başlağanda ğına, anı ikesen bergä alıp barğanda ğına moña ireşergä bula. Menä tuqsanınçı yıllar başında bezneñ däwlätçelek yuğarıraq däräcädä ide, tatarça kübräk söyläşä idek, şuña kürä bezneñ mömkinçeleklärebez kübräk ide. Şuña kürä dä bezneñ tel buyınça da şaqtıy alğa kiteşlär buldı. Ämma moña qadär, bez san belän şögellänsäk, yäki gäzitlär , basmalar teleradio kanallar`bıznı buldırğan bulsaq, bügenge köndä sıyfat turında uylarğa waqıt. Sıyfat, sıyfat, sıyfat.
“Milli matbuğat çaralarınıñ töp maqsatı bulırğa tieş , üz xalqıñda milli üzañ tärbiäläw, telgä xörmät tärbiäläw, ğorurlıq üzebezdä bulırğa tieş”,- dide ul. Häm ul küp kenä täqdimle misallar kiterde.
Äñgämädä qatnaşqan advokat Al''fred Kärimullin tuğan tel häm millät mänfägatlären yaqlawda qanunnarnı qullanu turında söyläde.
Anıñ fikerençä, mäkkämä zallarında tel, matbuğat mäsäläläre buyınça çığış yasağan tatar xoquqçıları bik siräk oçrıy ikän.
Sez, tatar matbuğatı häm tuğan tel yazmışı turında maxsus analitik tapşıru tıñlıysız. Tügäräk östäl artındağı äñgämädä Razil Väliev, Miñnazıym Säfärov, Firaya Şäyxiewa, Rimzil Wäli, Çulpan Äxmätova , xoquqçı Al''fred Kärimullin, Älfiä Miñnullina, Riman Gilemxanov, Rimma Gatina qatnaşalar . Ministrlar kabinetınıñ bülek mödire Firaya Şäyxiewa fikerençä, tatar mäğlümat çaraları, jurnalistlar däwlät telläre qullanu, tellär säyäsäte buyınça programm dokumentlarnı belsä, alarnıñ ütäleşe bermä- ber yaxşırır ide.
Xörmätle tıñlawçılar! Tatar matbuğatınıñ torışı häm milli tel säyäsäte häm tuğan telne saqlaw turındağı äñgämä yomğaq, yäki rezolyutsiä qabul itmäde. Ämma anda bilgelängän problemalar bu çarada qatnaşqan jurnalistlarda zur qızıqsınu uyattı. Millät yazmışı öçen bik ähämiätle bulğan şuşı temalarnı mäğlümat çaralarında kiñräk häm qıyuraq çağıldırıluın telägän tıñlawçılar, uquçılar, televizor qarawçılar iğtibar belän kötep qalalar.
Mälikä Basıyr, Qazan