“Qaharman şağir Musa Cälilneñ tuuına 100 yıl tulu könen bilgeläp ütü bötenrossiä külämendä genä qalmıyça, qolaçı belän xalıqara masştabqa citte. Cälil tatar xalqınıñ batır ulı ğına tügel, elekkege Sovetlar Soyuzında yäşägän bar xalıqnıñ da ğorurlığı”. Sverdlovski ölkäse mädäniät ministrı Natal'ya Vetrova, Xalıqlar icatı yortında bu zur datağa bağışlap uzdırılğan tantanada yasağan çığışın şundıy süzlär belän başlap cibärde.
Cälil könnäre Sverdlovski ölkäsendä ğinwar ayınnan birle bik kiñ bilgelänep ütelde. Mäktäplärdä, kitapxanälärdä uzdırılğan törle çaralardan tış, Yekaterinburg şähärendä eşläp kilüçe Milli media-xolding citäkçeläre, ölkä Duması deputatları belän berlektä, Tatarstannıñ häm Başqortstannıñ atqazanğan artistı Fän Wäliäxmätov häm başqa säxnä ostaları qatnaşında törle şähärlärdä häm rayon üzäklärendä ädäbi-muzıykal' kiçälär oyıştırdı.
Bu könnärdä Ural däwlät universitetında uzdırılğan fänni-ğamäli konferensiä häm zur konsert belän tämamlanğan tantanalı cıyılış patriot şağirneñ 100 yıllığın bilgeläp ütüneñ iñ yuğarı noqtası buldı. Bu çaralarda qatnaşırğa dip Tatarstan respublikasınnan zur delegatsiä kilde. Delegatsiä sostavında respublikanıñ mädäniät ministrı urınbasarı Andrey Quz'min, Bötendönya tatar kongressınıñ töbäklär belän eşläw bülege mödire Mars Tukaev, zur ğalimnär häm sänğät ostaları bar ide. Tatarstan qunaqları Sverdlovski ölkäse xökemäte räise qararı buyınça bik zur qolaç belän uzdırılğan bu çaralarnıñ tirän eçtälekle buluına ğäcäplänülären belderdelär. Rossiäneñ atqazanğan fän eşleklese, filologiä fännäre doktorı, professor Azat Äxmädullin, iñ zur tä'sirne fänni konferensiädän aluın äytep, urıs cirendä tatar şağire turında şundıy tirän eçtälekle, bay konferensiä oyıştırılu is kitärlek xäl dip atadı. Bigräk tä 10 nçı sıynıfta uquçı qız balanıñ çığışı oşadı, dide ul.
Çınlap ta konferensiädä zur ğalimnär belän rättän çığış yasağan, Yekaterinburg şähärendä 35 nçe gimnaziäneñ 10 nçı sıynıfında belem aluçı Nazlığöl İjguzina dokladı tıñlawçılarğa zur tä'sir yasadı. Nazlığöl bügenge yäş buın wäkilläreneñ Cälil icatına qaraşın öyränep yasağan näticäläre turında söyläde. Anıñ äytüençä, mäğärif sisteması reformasınnan soñ mäktäp programmasında Cälil icatın öyränü qaralmağan. Yäşlärneñ altmış protsenttan artığrağı Musa Cälilneñ kem ikänlegen belmi, anıñ belän qızıqsınmıy. Şunısı ayanıç, alar arasında tatar ğailäsendä tärbiälänüçe balalar da küp.
Nazlığöl İjguzina üzeneñ çığışında tatar ğailälärendäge milli tärbiä kebek bik zur problemanı da kütärde. Mäktäp programmasında bulmağan äyberlärne ğailä genä birä ala, dide ul. Tuğannan başlap tatar moxitendä üskän bala üz yazuçıları, şağirläre belän qızıqsınırğa tieş. Nazlığöl fikerençä, Musa Cälil icatı üzeneñ köçle ruxı belän bügen dä aktual', ul qatlawlı zamanda üzeñne yuğaltmıyça yäşärgä yärdäm itä.
Üzeneñ çığışın Nazlığöl şağirneñ “İmän” digän şiğere belän tögälläde.
Fänni-ğamäli konferensiädä qatnaşuçılar Cälilneñ tormış yulın berämtekläp, centekläp öyrängän Rafail Mostafin cibärgän dokladnı bik dulqınlanıp qabul ittelär. Çığış yasawçılar arasında Qazannan kilgän ğalimnär dä, Ural ğalimnäre dä bik tirän eçtälekle itep Cälilne törle yaqlap açıp birdelär. Rossiä Yazuçılar Soyuzı Ural bülege citäkçese Yuri Kazarin, Musa turında, ul şağir bularaq, dönyaküläm tanılğan ädiplär arasında da iñ berençe urında torırlıq, internatsional' şäxes dip belderde. “Cälil şiğerlären tatar telendä yazğan, - dide Yuri Viktoroviç, - ämma min urıs bulsam da, Cälilne üzemneke itep sanıym. Anıñ şiğerläre şundıy köçle ruxlı ki, nindi teldä uqısañ da, originalda uqığan kebek”.
Yuri Kazarin, Cälilneñ 100 yıllığı uñayı belän, anıñ 100 şiğerennän torğan cıyıntıqnı öç teldä – tatar, rus häm ingliz telendä çığaru buyınça eş başlawların äytep ütte. Şulay uq Yazuçılar Soyuzı Ural bülekçäseneñ tağın ber täqdime bar – Musa Cälil isemendäge internatsional' ädäbi premiä bilgeläw. Älege premiä turında nigezlämä inde eşlänep, raslaw öçen Mäskäwgä cibärelgän. Nigezlämä buyınça, Musa Cälil isemendäge premiägä öç nominatsiä buyınça törle tellärdä icat itüçe zamana şağirläre layıq bulaçaq. Qazannan kilgän zur däräcäle delegatsiä wäkilläre dä bu täqdimgä quşılaçaqların belderdelär.
Konferensiä Ural däwlät universitetı xorı konsertı belän tämamlandı. Tıñlawçılarnı ğäcäpkä qaldırıp, ber genä tatar keşese dä qatnaşmağan rus xorı tatarça konsert birde.
Kürenekle ğalim, filologiä fännäre doktorı, Qazan däwlät universitetı professorı Azat ağa Äxmädullin, ğomumän, Yekaterinburgta bulğan çağında alğan tä'sirläre turında, “Tatar yäşi! Allağa şöker!” – dide.
Çınlap ta, Musa Cälilneñ 100 yıllığın xörmätläp uzdırılğan bu çaralar tatar xalqınıñ däräcäsen tağın da yuğarıraq kütärde. Sverdlovski ölkäse Xalıqlar icatı yortında uzdırılğan tantanalı cıyılışnı tögällägän konsert Ural däwlät konservatoriäse xalıq qoralları orkestrınıñ Salix Säydäşevnıñ “Sovet Armiäse marşın” başqaruı belän tämamlandı. Zal tulı xalıq ayäğurä basıp ozaqlap qul çaptı.
Mädäniät ministrı Natal'ya Vetrova, xalıqlarnıñ küñel cäwhärlären çağıldıra torğan mädäniätne ber-berebezne berläşterä torğan iñ zur köç dip atadı.
Qaharman şağir Musa Cälilneñ tuuına 100 yıl tuluğa bağışlanğan çaralar Sverdlovski ölkäsendä änä şundıy kütärenke rux belän tämamlandı.
Fäwiä Safiullina
Yekaterinburg
