Xalıqqa därse ğibrätter teatr , küñeldä yoqlağan därtne uyatır, Teatr yaqtılıqqa nurğa iltä, kire yulğa cibärmi, uñğa iltä,- digän süzlärdän Ğ.Tuqaynıñ “Teatr” isemle şiğere başlanıp kitsä dä, bügenge köndä äle anıñ äsärlären säxnäläştergän drama teatrı yuq ide. Tuqay dramaturg bulmasa da, anıñ icatı, fikerläre teatrğa awazdaş.
Musa Cälil isemendäge opera häm balet teatrında kompozitor Rezeda Äxiärovanıñ Rinat Xarisov librettosına yazılğan “Ğ.Tuqay” isemle spektakle äle äzerlänep kenä kilä.
Respublikanıñ tatar däwlät yäş tamaşaçılar teatrı bıyıl tatar xalıq şağire Ğ Tuqaynıñ tuuına 120 yıl tuluğa bağışlap “Peçän bazarı” dip isemlängän, ike bülektän torğan spektakl' täqdim itte. Qış urtasında Qazanda anıñ premyera spektakl'läre uzdı. Ä küptän tügel yäş tamaşaçılar teatrı bu spektakl' belän Qazaqstanda gastrol'lärdä dä yörep qayttı.
Spektakl'neñ berençe bülegendä G. Tuqay balaçaq tormışınnan alıp, böyek şağir bulıp citlegüenä, anıñ Qazannıñ Klyaçkin şifaxanäsendä wafat buluına qädär surätlänsä , ikençe bülektä teatrnıñ baş rejisserı Rinat Äyupov Ğ.Tuqaynıñ “Kisekbaş” poemasın säxnäläştergän.
Rejisser, uzğan ğasırda dan qazanğan Peçän bazarın, zamananıñ töp mäydanı itep ala. Häm ul “ Peçän bazarın ” keşelek dönyasınıñ törle qiäfäten , käyefen xäterlätkändäy anı şatlıqlı da , küñelle dä , häm qayğılı da itep kürsätä.
Bez Ğ.Tuqaynıñ äsärläre turında yäşlärneñ mönäsäbäten belergä, açıq mikrofon totıp uramğa çıqtıq. Menä alarnıñ fikere:
Ğ.Tuqay – ul şağir.
Anıñ äsärläre: “Su anası”, “ Şüräle”, “ İ tuğan tel, i matur tel ”,
“Käcä belän sarıq” anıqımı?
“Kisekbaş” äsären beläsezme? digän sorawğa, cawaplar:
İşetkänebez bar.
Beläm, ämma bez anı uqımadıq.
Beläm , no ne pomnyu.
Yuq min anı uqımadım.
Ä xäzer spektakl'ne säxnäläşterüçe, teatrınıñ baş rejisserı Rinat Äyupov spektakl'neñ maqsatı turında söyli.
“İñ berençedän Tuqaynı üzebezneñ millätebezdä propagandalatu. Bigräk tä yäş buın arasında Tuqaynı, şäxesne spektakl'dä kürsätü. “Kisekbaş poeması” törki xalıqlar poeziäsendä inde 13 ğasırdan uq tanış äsär . Ämma anıñ törle variantları bar . Ğ.Tuqaynıñ “Peçän bazarı , Yaxud , häm Yaña kisekbaş”ı 1908 yılda yazılğan. Häm Ğ Tuqay şul çordağı ädäpsezleklärdän kölä , yawızlıqlar belän köräşä.
Rinat Äyupov äytüençä , “Kisekbaş ” poemasındağı
Diyu obrazı :
Ul-millätebezdä ber-berebez arasında bulğan här keşeneñ küñelenä posıp urnaşqan xösetlekne çağıldıruçı obraz. Bezneñ millätebezdä ul här berebezneñ küñelendä Diyu , şaytan obrazı betärgä tieş . Ä Tuqay älege spektakl'dä xoday täğälä belän barıp üzendä bulğan Dİyünne ciñä, ul qälämne saylıy, xalıqnı saylıy. Här keşe üzendä bulğan xalıqta kürgän xäsrät töyençegen çişep , ciñep, yuqqa çığarunı, tamaşaçı Tuqay obrazında kürä, -dide Rinat Äyupov .
“Kisekbaş ”poemasınıñ niçä genä variantı bulsa da, anıñ töp teması möselmannar yäşäyeşeneñ ruxi dönya nigeze - anıñ ädäple, äxlaqi normalarğa tayanuı. Häm här möselman ğailäsendä elek-elektän üget-näsixätne ğibrätle näticä aşa, Qor’än quşqança, birü zarur bulğan. Bu äsärneñ aktual'lege dä şunda ki, här ğailädä şuşı töp äxlaqi normalar ütälsä , tatar milläte yäşär häm yäşäyäçäk. Ä Diyü belän köräşü ul, keşelärgä izgelek eşläw niätennän yawız köç belän köräşü.
Milli tormıştağı yawız köçlär poemada ber ğasır elekke çorda surätlänsä dä , ul xäzerge zaman keşelärenä dä bik tanış.
Mälikä Basıyr, Qazan.
