Niyazovnıñ Qıtayğa vizitı vaqıtında qul quyılğan 30 yıl möddätle kileşügä esasän, Qıtay 2009-nçe yılda 30 miliard kubik metr Törkmän gazın satıp alaçaq. Ä inde 2010-nçe yılda bu miqdarnıñ 50 miliard kubik metr citüe mömkin häm bu gaz Üzbäkistan häm Qazaxstan aşa Qıtaynıñ Könbatışına häm annan Şanxayğa ağaçaq. Qayber küzätüçelär monıñ ğämälgä quyıla alaçaına şiklänep qarıylar. Germaniädäge xalıqara häm iminlek institutınıñ energetika belgeçe Roland Götz Törkmän oppozitsiä säxifäse Gundogar.orgqa birgän ängämäsendä , Törkmänistanda küpme gaznıñ çığarıluı bilgesez dip beldergän. Räsmi sannarğa kürä, 2005-nçe yılda Törkäminstanda 63 miliard kubik metr gaz çığarılğan. Monıñ 45 miliardı çit illärgä satılğan. Törkmänistan iñ küp digändä yılına 100-120 miliard kubik metr gaz çığara alaçaq. Qıtayğa bu gaz 4 meñ kilometrlıq gazütkärgeçe aşa ağarğa tieş. Götznıñ fikerençä, monıñ ekonomik faydasınıñ bulu ikele. Läkin, Qıtay öçen qayber oçraqlarda ekonomik faydağa qarağanda säyäsi häm xärbi faktorlar zurıraq rol uynıy. Başqa belgeçlär Törkmänistannıñ gaz produksiäse mömkinlege çiklängän digän fikerdä. Stanford Universitetı belgeçe Nadejda Viktor Washington Post gazetasınıñ altınçı April sanında basılğan maqäläsendä Törkmänistanda gaz çığaru kimiäçäk, gaz industriäse eşlämi, çönki politik möhit ozın möddätkä kapital sauluçılarnı qurqıta. dip yazıp çıqtı. Törkmänistan Afğanistan yäisä Kaspi Dingeze aşa da gazütkärgeçe salunı täqdim itsä dä, bu proyektlar älegä xıyal ğına bulıp tora. Şulay da Beyjingdä qul quyılğan kileşü proyektı Törkmänistannıñ gaz öçen yuğarıraq bäyä taläp itäçägen häm Rusiädän genä bäyle bulunı beterergä tırışaçağın işarä itä. Niyazov küzen ük ber meñ kubik metr gaz öçen bäyäne 65 dolardan 100 dollarğa kürtärergä niätlänüen işarä itte. Gazütkärgeçe planı turında imzalanğan kileşü energetika ölkäsendä Üzäk Aziädä Rusiä belän Qıtay arasında yarışnıñ başlanuın da işarä itä. Gazprom üzeneñ yöklämälären ütär öçen Üzäk Aziä gazına möxtac. Energiä säyäsäte buyınça İnstitutnıñ xezmätkäre Vladimer Mirovnıñ belderüenä qarağanda 2008-nçe yıldan başlap Gazpromnıñ ildä gaz çığarunıñ kimüen qaplar öçen üz çığanağı bulmayaçaq. Ul 2010-nçe yıldan başlap Üzäk Aziädän, berençe oçraqta Törkmnistannan 100 miliard kubik metr gaz satıp alırğa tieş bulaçaq. Gazprom Törkmänsitan üz gazın tik Rusiägä genä eksport itäçäk dip planlıy. İnde Törkmänistan belän Qıtay arasında gazütkärgeçe tözelgän xäldä, vazğiät kinättän üzgärä ala. Törkmänistan gazın Rusiägä tügel, ä Qıtayğa sataçaq. Ä inde Törkmän gazınıñ özelüe Rusiädä häm soñğı çiktä Yevropada täminat krizisın tudıra ala.
Färit İdelle. Praga.
Färit İdelle. Praga.